Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 6 Index Previous Next
|
1
[स] मध्याह्ने तु महाराज संग्रामः समपद्यत लॊकक्षयकरॊ रौद्रॊ भीष्मस्य सह सॊमकैः 2 गाङ्गेयॊ रथिनां शरेष्ठः पाण्डवानाम अनीकिनीम वयधमन निशितैर बाणैः शतशॊ ऽथ सहस्रशः 3 संममर्द च तत सैन्यं पिता देवव्रतस तव धान्यानाम इव लूनानां परकरं गॊगणा इव 4 धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च विराटॊ दरुपदस तथा भीष्मम आसाद्य समरे शरैर जघ्नुर महारथम 5 धृष्टद्युम्नं ततॊ विद्ध्वा विराटं च तरिभिः शरैः दरुपदस्य च नाराचं परेषयाम आस भारत 6 तेन विद्धा महेष्वासा भीष्मेणामित्रकर्शिना चुक्रुधुः समरे राजन पादस्पृष्टा इवॊरगाः 7 शिखण्डी तं च विव्याध भरतानां पितामहम सत्रीमयं मनसा धयात्वा नास्मै पराहरद अच्युतः 8 धृष्टद्युम्नस तु समरे करॊधाद अग्निर इव जवलन पितामहं तरिभिर बाणैर बाह्वॊर उरसि चार्पयत 9 दरुपदः पञ्चविंशत्या विराटॊ दशभिः शरैः शिखण्डी पञ्चविंशत्या भीष्मं विव्याध सायकैः 10 सॊ ऽतिविद्धॊ महाराज भीष्मः संख्ये महात्मभिः वसन्ते पुष्पशबलॊ रक्ताशॊक इवाबभौ 11 तान परत्यविध्यद गाङ्गेयस तरिभिस तरिभिर अजिह्मगैः दरुपदस्य च भल्लेन धनुश चिच्छेद मारिष 12 सॊ ऽनयत कार्मुकम आदाय भीष्मं विव्याध पञ्चभिः सारथिं च तरिभिर बाणैः सुशितै रणमूर्धनि 13 ततॊ भीमॊ महाराज दरौपद्याः पञ्च चात्मजाः केकया भरातरः पञ्च सात्यकिश चैव सात्वतः 14 अभ्यद्रवन्त गाङ्गेयं युधिष्ठिर हितेप्सया रिरक्षिषन्तः पाञ्चाल्यं धृट दयुम्न मुखन रणे 15 तथैव तावकाः सर्वे भीष्मरक्षार्थम उद्यताः परत्युद्ययुः पाण्डुसेनां सह सैन्या नराधिप 16 तत्रासीत सुमहद युद्धं तव तेषां च संकुलम नराश्वरथनागानां यम राष्ट्रविवर्धनम 17 रथी रथिनम आसाद्य पराहिणॊद यमसादनम तथेतरान समासाद्य नरनागाश्वसादिनः 18 अनयन परलॊकाय शरैः संनतपर्वभिः अस्त्रैश च विविधैर घॊरैस तत्र तत्र विशां पते 19 रथाश च रथिभिर हीना हतसारथयस तथा विप्रद्रुताश्वाः समरे दिशॊ जग्मुः समन्ततः 20 मर्दमाना नरान राजन हयांश च सुबहून रणे वातायमाना दृश्यन्ते गन्धर्वनगरॊपमाः 21 रथिनश च रथैर हीना वर्मिणस तेजसा युताः कुण्डलॊष्णीषिणः सर्वे निष्काङ्गदविभूषिताः 22 देवपुत्रसमा रूपॊ शौर्ये शक्रसमा युधि ऋद्ध्या वैश्रवणं चाति नयेन च बृहस्पतिम 23 सर्वलॊकेश्वराः शूरास तत्र तत्र विशां पते विप्रद्रुता वयदृश्यन्त पराकृता इव मानवाः 24 दन्तिनश च नरश्रेष्ठ विहीना वरसादिभिः मृद्नन्तः सवान्य अनीकानि संपेतुः सर्वशब्दगाः 25 वर्मभिश चामरैश छत्रैः पताकाभिश च मारिष कक्ष्याभिर अथ तॊत्त्रैश च घण्टाभिस तॊमरैस तथा 26 विशीर्णैर विप्रधावन्तॊ दृश्यन्ते सम दिशॊ दश नगमेघप्रतीकाशैर जलदॊदय निस्वनैः 27 तथैव दन्तिभिर हीनान गजारॊहान विशां पते परधावन्तॊ ऽनवपश्याम तव तेषां च संकुले 28 नानादेशसमुत्थांश च तुरगान हेमभूषितान वातायमानान अद्राक्षं शतशॊ ऽथ सहस्रशः 29 अश्वारॊहान हतैर अश्वैर गृहीतासीन समन्ततः दरवमाणान अपश्याम दराव्यमाणांश च संयुगे 30 गजॊ गजं समासाद्य दरवमाणं महारणे ययौ विमृद्नंस तरसा पदातीन वाजिनस तथा 31 तथैव च रथान राजन संममर्द रणे गजः रथश चैव समासाद्य पदातिं तुरगं तथा 32 वयमृद्नात समरे राजंस तुरगांश च नरान रणे एवं ते बहुधा राजन परमृद्नन्तः परस्परम 33 तस्मिन रौद्रे तथा युद्धे वर्तमाने महाभये परावर्तत नदी घॊरा शॊणितान्त्र तरङ्गिणी 34 अस्थि संचयसंघाटा केशशैवलशाद्वला रथह्रदा शरावर्ता हयमीना दुरासदा 35 शीर्षॊपल समाकीर्णा हस्तिग्राहसमाकुला कवचॊष्णीष फेनाढ्या धनुर दवीपासि कच्छपा 36 पताकाध्वजवृक्षाढ्या मर्त्यकूलापहारिणी करव्यादसंघसंकीर्णा यम राष्ट्रविवर्धिनी 37 तां नदीं कषत्रियाः शूरा हयनागरथप्लवैः परतेरुर बहवॊ राजन भयं तयक्त्वा महाहवे 38 अपॊवाह रणे भीरून कश्मलेनाभिसंवृतान यथा वैतरणी परेतान परेतराजपुरं परति 39 पराक्रॊशन कषत्रियास तत्र दृष्ट्वा तद वैशसं महत दुर्यॊधनापराधेन कषयं गच्छन्ति कौरवाः 40 गुणवत्सु कथं दवेषं धार्तराष्ट्रॊ जनेश्वरः कृतवान पाण्डुपुत्रेषु पापात्मा लॊभमॊहितः 41 एवं बहुविधा वाचः शरूयन्ते समात्र भारत पाण्डव सवत संयुक्ताः पुत्राणां ते सुदारुणाः 42 ता निशम्य तदा वाचः सर्वयॊधैर उदाहृताः आगस्कृत सर्वलॊकस्य पुत्रॊ दुर्यॊधनस तव 43 भीष्मं दरॊणं कृपं चैव शल्यं चॊवाच भारत युध्यध्वम अनहंकाराः किं चिरं कुरुथेति च 44 ततः परववृते युद्धं कुरूणां पाण्डवैः सह अक्षद्यूतकृतं राजन सुघॊरं वैशसं तदा 45 यत पुरा न निगृह्णीषे वार्यमाणॊ महात्मभिः वैचित्रवीर्य तस्येदं फलं पश्य तथाविधम 46 न हि पाण्डुसुता राजन स सैन्याः सपदानुगाः रक्षन्ति समरे पराणान कौरवा वा विशां पते 47 एतस्मात कारणाद घॊरॊ वर्तते सम जनक्षयः दैवाद वा पुरुषव्याघ्र तव चापनयान नृप |
1
[s] madhyāhne tu mahārāja saṃgrāmaḥ samapadyata lokakṣayakaro raudro bhīṣmasya saha somakaiḥ 2 gāṅgeyo rathināṃ śreṣṭhaḥ pāṇḍavānām anīkinīm vyadhaman niśitair bāṇaiḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ 3 saṃmamarda ca tat sainyaṃ pitā devavratas tava dhānyānām iva lūnānāṃ prakaraṃ gogaṇā iva 4 dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca virāṭo drupadas tathā bhīṣmam āsādya samare śarair jaghnur mahāratham 5 dhṛṣṭadyumnaṃ tato viddhvā virāṭaṃ ca tribhiḥ śaraiḥ drupadasya ca nārācaṃ preṣayām āsa bhārata 6 tena viddhā maheṣvāsā bhīṣmeṇāmitrakarśinā cukrudhuḥ samare rājan pādaspṛṣṭā ivoragāḥ 7 śikhaṇḍī taṃ ca vivyādha bharatānāṃ pitāmaham strīmayaṃ manasā dhyātvā nāsmai prāharad acyutaḥ 8 dhṛṣṭadyumnas tu samare krodhād agnir iva jvalan pitāmahaṃ tribhir bāṇair bāhvor urasi cārpayat 9 drupadaḥ pañcaviṃśatyā virāṭo daśabhiḥ śaraiḥ śikhaṇḍī pañcaviṃśatyā bhīṣmaṃ vivyādha sāyakaiḥ 10 so 'tividdho mahārāja bhīṣmaḥ saṃkhye mahātmabhiḥ vasante puṣpaśabalo raktāśoka ivābabhau 11 tān pratyavidhyad gāṅgeyas tribhis tribhir ajihmagaiḥ drupadasya ca bhallena dhanuś ciccheda māriṣa 12 so 'nyat kārmukam ādāya bhīṣmaṃ vivyādha pañcabhiḥ sārathiṃ ca tribhir bāṇaiḥ suśitai raṇamūrdhani 13 tato bhīmo mahārāja draupadyāḥ pañca cātmajāḥ kekayā bhrātaraḥ pañca sātyakiś caiva sātvataḥ 14 abhyadravanta gāṅgeyaṃ yudhiṣṭhira hitepsayā rirakṣiṣantaḥ pāñcālyaṃ dhṛṭa dyumna mukhan raṇe 15 tathaiva tāvakāḥ sarve bhīṣmarakṣārtham udyatāḥ pratyudyayuḥ pāṇḍusenāṃ saha sainyā narādhipa 16 tatrāsīt sumahad yuddhaṃ tava teṣāṃ ca saṃkulam narāśvarathanāgānāṃ yama rāṣṭravivardhanam 17 rathī rathinam āsādya prāhiṇod yamasādanam tathetarān samāsādya naranāgāśvasādinaḥ 18 anayan paralokāya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ astraiś ca vividhair ghorais tatra tatra viśāṃ pate 19 rathāś ca rathibhir hīnā hatasārathayas tathā vipradrutāśvāḥ samare diśo jagmuḥ samantataḥ 20 mardamānā narān rājan hayāṃś ca subahūn raṇe vātāyamānā dṛśyante gandharvanagaropamāḥ 21 rathinaś ca rathair hīnā varmiṇas tejasā yutāḥ kuṇḍaloṣṇīṣiṇaḥ sarve niṣkāṅgadavibhūṣitāḥ 22 devaputrasamā rūpo śaurye śakrasamā yudhi ṛddhyā vaiśravaṇaṃ cāti nayena ca bṛhaspatim 23 sarvalokeśvarāḥ śūrās tatra tatra viśāṃ pate vipradrutā vyadṛśyanta prākṛtā iva mānavāḥ 24 dantinaś ca naraśreṣṭha vihīnā varasādibhiḥ mṛdnantaḥ svāny anīkāni saṃpetuḥ sarvaśabdagāḥ 25 varmabhiś cāmaraiś chatraiḥ patākābhiś ca māriṣa kakṣyābhir atha tottraiś ca ghaṇṭābhis tomarais tathā 26 viśīrṇair vipradhāvanto dṛśyante sma diśo daśa nagameghapratīkāśair jaladodaya nisvanaiḥ 27 tathaiva dantibhir hīnān gajārohān viśāṃ pate pradhāvanto 'nvapaśyāma tava teṣāṃ ca saṃkule 28 nānādeśasamutthāṃś ca turagān hemabhūṣitān vātāyamānān adrākṣaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ 29 aśvārohān hatair aśvair gṛhītāsīn samantataḥ dravamāṇān apaśyāma drāvyamāṇāṃś ca saṃyuge 30 gajo gajaṃ samāsādya dravamāṇaṃ mahāraṇe yayau vimṛdnaṃs tarasā padātīn vājinas tathā 31 tathaiva ca rathān rājan saṃmamarda raṇe gajaḥ rathaś caiva samāsādya padātiṃ turagaṃ tathā 32 vyamṛdnāt samare rājaṃs turagāṃś ca narān raṇe evaṃ te bahudhā rājan pramṛdnantaḥ parasparam 33 tasmin raudre tathā yuddhe vartamāne mahābhaye prāvartata nadī ghorā śoṇitāntra taraṅgiṇī 34 asthi saṃcayasaṃghāṭā keśaśaivalaśādvalā rathahradā śarāvartā hayamīnā durāsadā 35 śīrṣopala samākīrṇā hastigrāhasamākulā kavacoṣṇīṣa phenāḍhyā dhanur dvīpāsi kacchapā 36 patākādhvajavṛkṣāḍhyā martyakūlāpahāriṇī kravyādasaṃghasaṃkīrṇā yama rāṣṭravivardhinī 37 tāṃ nadīṃ kṣatriyāḥ śūrā hayanāgarathaplavaiḥ praterur bahavo rājan bhayaṃ tyaktvā mahāhave 38 apovāha raṇe bhīrūn kaśmalenābhisaṃvṛtān yathā vaitaraṇī pretān pretarājapuraṃ prati 39 prākrośan kṣatriyās tatra dṛṣṭvā tad vaiśasaṃ mahat duryodhanāparādhena kṣayaṃ gacchanti kauravāḥ 40 guṇavatsu kathaṃ dveṣaṃ dhārtarāṣṭro janeśvaraḥ kṛtavān pāṇḍuputreṣu pāpātmā lobhamohitaḥ 41 evaṃ bahuvidhā vācaḥ śrūyante smātra bhārata pāṇḍava svata saṃyuktāḥ putrāṇāṃ te sudāruṇāḥ 42 tā niśamya tadā vācaḥ sarvayodhair udāhṛtāḥ āgaskṛt sarvalokasya putro duryodhanas tava 43 bhīṣmaṃ droṇaṃ kṛpaṃ caiva śalyaṃ covāca bhārata yudhyadhvam anahaṃkārāḥ kiṃ ciraṃ kurutheti ca 44 tataḥ pravavṛte yuddhaṃ kurūṇāṃ pāṇḍavaiḥ saha akṣadyūtakṛtaṃ rājan sughoraṃ vaiśasaṃ tadā 45 yat purā na nigṛhṇīṣe vāryamāṇo mahātmabhiḥ vaicitravīrya tasyedaṃ phalaṃ paśya tathāvidham 46 na hi pāṇḍusutā rājan sa sainyāḥ sapadānugāḥ rakṣanti samare prāṇān kauravā vā viśāṃ pate 47 etasmāt kāraṇād ghoro vartate sma janakṣayaḥ daivād vā puruṣavyāghra tava cāpanayān nṛpa |