Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 7 Index Previous Next
|
1
[व] एवं पृष्ट्वा सूतपुत्रं हृच छॊकेनार्दितॊ भृशम जये निराशः पुत्राणां धृतराष्ट्रॊ ऽपतत कषितौ 2 तं विसंज्ञं निपतितं सिषुचुः परिचारकाः जलेनात्यर्थ शीतेन वीजन्तः पुण्यगन्धिना 3 पतितं चैनम आज्ञाय समन्ताद भरत सत्रियः परिवव्रुर महाराजम अस्पृशंश चैव पाणिभिः 4 उत्थाप्य चैनं शनकै राजानं पृथिवीतलात आसनं परापयाम आसुर बाष्पकण्ठ्यॊ वराङ्गनाः 5 आसनं पराप्य राजा तु मूर्छयाभिपरिप्लुतः निश्चेष्टॊ ऽतिष्ठत तदा वीज्यमानः समन्ततः 6 स लब्ध्वा शनकैः संज्ञां वेपमानॊ महीपतिः पुनर गावल्गणिं सूतं पर्यपृच्छद यथातथम 7 यत तद उद्यन्न इवादित्यॊ जयॊतिषा परणुदंस तमः आयाद अजातशत्रुर वै कस तं दरॊणाद अवारयत 8 परभिन्नम इव मातङ्गं तथ करुद्धं तरस्विनम आसक्तमनसं दीप्तं परति दविरदघातिनम वाशिता संगमे यद्वद अजय्यं परतियूथपैः 9 अति चान्यान रणे यॊधान वीरः पुरुषसत्तमः यॊ हय एकॊ हि महाबाहुर निर्दहेद घॊरचक्षुषा कृत्स्नं दुर्यॊधन बलं धृतिमान सत्यसंगरः 10 चक्षुर्हणं जये सक्तम इष्वास वररक्षितम दान्तं बहुमतं लॊके के शूराः पर्यवारयन 11 के दुष्प्रधर्षं राजानम इष्वास वरम अच्युतम समासेदुर नरव्याघ्रं कौन्तेयं तत्र मामकाः 12 तरसैवाभिपत्याथ यॊ वै दरॊणम उपाद्रवत तं भीमसेनम आयान्तं के शूराः पर्यवारयन 13 यद आयाज जलदप्रख्यॊ रथः परमवीर्यवान पर्जन्य इव बीभत्सुस तुमुलाम अशनिं सृजन 14 ववर्ष शरवर्षाणि वर्षाणि मघवान इव इषुसंबाधम आकाशं कुर्वन कपिवरध्वजः अवस्फूर्जन दिशः सर्वास तलनेमि सवनेन च 15 चापविद्युत परभॊ घॊरॊ रथगुल्म बलाहकः रथनेमि घॊषस्तनितः शरशब्दातिबन्धुरः 16 रॊषनिर्जित जीमूतॊ मनॊ ऽभिप्राय शीघ्रगः मर्मातिगॊ बाणधारस तुमुलः शॊणितॊदकः 17 संफाल्वयन महीं वर्षां मानवैर आस्तरंस तदा गना निष्टनितॊ रौद्रॊ दुर्यॊधनकृतॊद्यमः 18 युद्धे ऽभयषिञ्चद विजयॊ गार्ध्रपत्रिः शिलाशितैः गाण्डीवं धारयन धीमान कीदृशं वॊ मनस तदा 19 कच चिद गाण्डीवशब्देन न परणश्यत वै बलम यद वः स भैरवं कुर्वन्न अर्जुनॊ भृशम अभ्यगात 20 कच चिन नापानुदद दरॊणाद इषुभिर वॊ धनंजयः वातॊ मेघान इवाविध्यन परवाञ शरवनानिलह कॊ हि गाण्डीवधन्वानं नरः सॊढुं रणे ऽरहति 21 यत सेनाः समकम्पन्त यद वीरान अस्पृशद भयम के तत्र नाजहुर दरॊणं के कषुद्राः पराद्रवन भयात 22 के वा तत्र तनूस तयक्त्वा परतीपं मृत्युम आव्रजन अमानुषाणां जेतारं युद्धेष्व अपि धनंजयम 23 न च वेगं सिताश्वस्य विशक्ष्यन्तीह मामकाः गाण्डीवस्य च निर्घॊषं परावृड जलदनिस्वनम 24 विष्वक्सेनॊ यस्य यन्ता यॊद्धा चैव धनंजयः अशक्यः स रथॊ जेतुं मन्ये देवासुरैर अपि 25 सुकुमारॊ युवा शूरॊ दर्शनीयश च पाण्डवः मेधावी निपुणॊ धीमान युधि सत्यपराक्रमः 26 आरावं विपुलं कुर्वन वयथयन सर्वकौरवान यदायान नकुलॊ धीमान के शूराः पर्यवारयन 27 आशीविष इव करुद्धः सहदेवॊ यदाभ्ययात शत्रूणां कदनं जुर्वञ जेतासौ दुर्जयॊ युधि 28 आर्य वरतम अमॊघेषुं हरीमन्तम अपराजितम दरॊणायाभिमुखं यान्तं के शूराः पर्यवारयन 29 यः स सौवीरराजस्य परमथ्य महतीं चमूम आदत्त महिषीं भॊज्यां काम्यां सर्वाङ्गशॊभनाम 30 सत्यं धृतिश च शौर्यं च बरह्मचर्यं च केवलम सर्वाणि युयुधाने ऽसमिन नित्यानि पुरुषर्षभे 31 बलिनं सत्यकर्माणम अदीनम अपराजितम वासुदेव समं युद्धे वासुदेवाद अनन्तरम 32 युक्तं धनंजय परेष्ये शूरम आचार्य कर्मणि पार्थेन समम अस्त्रेषु कस तं दरॊणाद अवारयत 33 वृष्णीनां परवरं वीरं शूरं सर्वधनुष्मताम रामेण समम अस्त्रेषु यशसा विक्रमेण च 34 सत्यं धृतिर दमः शौर्यं बरह्मचर्यम अनुत्तमम सात्वते तानि सर्वाणि तरैलॊक्यम इव केशवे 35 तम एवं गुन संपन्नं दुर्वारम अपि दैवतैः समासाद्य महेष्वासं के वीराः पर्यवारयन 36 पाञ्चालेषूत्तमं शूरम उत्तमाभिजन परियम नित्यम उत्तमकर्माणम उत्तमौजसम आहवे 37 युक्तं धनंजय हिते ममानर्थाय चॊत्तमम यम वैश्रवणादित्य महेन्द्रवरुणॊपमम 38 महारथसमाख्यातं दरॊणायॊद्यन्तम आहवे तयजन्तं तुमुले पराणान के शूराः पर्यवारयन 39 एकॊ ऽपसृत्य चेदिभ्यः पाण्डवान यः समाश्रितः धृष्टकेतुं तमायान्तं दरॊणात कः समवारयत 40 यॊ ऽवधीत केतुमाञ शूरॊ राजपुत्रं सुदर्शनम अपरान्त गिरिद्वारे कस तं दरॊणाद अवारयत 41 सत्रीपूर्वॊ यॊ नरव्याघ्रॊ यः स वेद गुणागुणान शिखण्डिनं याज्ञसेनिम अम्लान मनसं युधि 42 देवव्रतस्य समरे हेतुं मृत्यॊर महात्मनः दरॊणायाभिमुखं यान्तं के वीराः पर्यवारयन 43 यस्मिन्न अभ्यधिका वीरे गुणाः सर्वे धनंजयात यस्मिन्न अस्त्राणि सत्यं च बरह्मचर्यं च नित्यदा 44 वासुदेव समं वीर्ये धनंजय समं बले तेजसादित्यसदृशं बृहस्पतिसमं मतौ 45 अभिमन्युं महात्मानं वयात्ताननम इवान्तकम दरॊणायाभिमुखं यान्तं के वीराः पर्यवारयन 46 तरुणस तव अरुणप्रख्यः सौभद्रः परवीरहा यदाभ्याद्रवत दरॊणं तदासीद वॊ मनः कथम 47 दरौपदेया नरव्याघ्राः समुद्रम इव सिन्धवः यद दरॊणम आद्रवन संख्ये के वीरास तान अवारयन 48 ये ते दवादश वर्षाणि करीडाम उत्सृज्य बालकाः अस्त्रार्थम अवसन भीष्मे बिभ्रतॊ वरतम उत्तमम 49 कषत्रं जयः कषत्रदेवः कषत्रधर्मा च मानिनः धृष्टद्युम्नात्मजा वीराः के तान दरॊणाद अवारयन 50 शताद विशिष्टं यं युद्धे समपश्यन्त वृष्णयः चेकितानं महेष्वासं कस तं दरॊणाद अवारयत 51 वार्धक्षेमिः कलिङ्गानां यः कन्याम आहरद युधि अनाधृष्टिर अदीनात्मा कस तं दरॊणाद अवारयत 52 भरातरः पञ्च कैकेया धार्मिकाः सत्यविक्रमाः इन्द्र गॊपक वर्णाश च रक्तवर्मायुध धवजाः 53 मातृष्वसुः सुता वीराः पाण्डवानां जयार्थिनः तान दरॊणं हन्तुम आयातान के वीराः पर्यवारयन 54 यं यॊधयन्तॊ राजानॊ नाजयन वारणावते षण मासान अभिसंरब्धा जिघांसन्तॊ युधां पतिम 55 धनुष्मतां वरं शूरं सत्यसंधं महाबलम दरॊणात कस तं नरव्याघ्रं युयुत्सुं परत्यवारयत 56 यः पुत्रं काशिराजस्य वाराणस्यां महारथम समरे सत्रीषु गृध्यन्तं भल्लेनापहरद रथात 57 धृष्टद्युम्नं महेष्वासं पार्थानां मन्त्रधारिणम युक्तं दुर्यॊधनानर्थे सृष्टं दरॊण वधाय च 58 निर्दहन्तं रणे यॊधान दारयन्तं च सर्वशः दरॊणायाभिमुखं यान्तं के वीराः पर्यवारयन 59 उत्सङ्ग इव संवृद्धं दरुपदस्यास्त्रवित्तमम शैखण्डिनं कषत्रदेवं के तं दरॊणाद अवारयन 60 य इमां पृथिवीं कृत्स्नां चर्म वत्सम अवेष्टयत महता रथवंशेन मुख्यारिघ्नॊ महारथः 61 दशाश्वमेघान आजह्रे सवन्नपानाप्त दक्षिणान निरर्गलान सर्वमेधान पुत्रवत पालयन परजाः 62 पिबन्त्यॊ दक्षिणां यस्य गङ्गा सरॊतः समापिबन तावतीर गा ददौ वीर उशीनर सुतॊ ऽधवरे 63 न पूर्वे नापरे चक्रुर इदं के चन मानवाः इति संचुक्रुशुर देवाः कृते कर्मणि दुष्करे 64 पश्यामस तरिषु लॊकेषु न तं संस्थास्नुचारिषु जातं वापि जनिष्यं वा दवितीयं वापि संप्रति 65 अन्यम औशीनराच छैब्याद धुरॊ वॊढारम इत्य उत गतिं यस्य न यास्यन्ति मानुषा लॊकवासिनः 66 तस्य नप्तारम आयान्तं शैब्यं कः समवारयत दरॊणायाभिमुखं यान्तं वयात्ताननम इवान्तकम 67 विराटस्य रथानीकं मत्स्यस्यामित्र धातिनः परेप्सन्तं समरे दरॊणं के वीराः पर्यवारयन 68 सद्यॊ वृकॊदराज जातॊ महाबलपराक्रमः मायावी राक्षसॊ घॊरॊ यस्मान मम महद भयम 69 पार्थानां जय कामं तं पुत्राणां मम कण्टकम घटॊत्कचं महाबाहुं कस तं दरॊणाद अवारयत 70 एते चान्ये च बहवॊ येषाम अर्थाय संजय तयक्तारः संयुगे पराणान किं तेषाम अजितं युधि 71 येषां च पुरुषव्याघ्रः शार्ङ्गधन्वा वयपाश्रयः हितार्थी चापि पार्थानां कथं तेषां पराजयः 72 लॊकानां गुरुर अत्यन्तं लॊकनाथः सनातनः नारायणॊ रणे नाथॊ दिव्यॊ दिव्यात्मवान परभुः 73 यस्य दिव्यानि कर्माणि परवदन्ति मनीषिणः तान्य अहं कीर्तयिष्यामि भक्त्या सथैर्यार्थम आत्मनः |
1
[v] evaṃ pṛṣṭvā sūtaputraṃ hṛc chokenārdito bhṛśam jaye nirāśaḥ putrāṇāṃ dhṛtarāṣṭro 'patat kṣitau 2 taṃ visaṃjñaṃ nipatitaṃ siṣucuḥ paricārakāḥ jalenātyartha śītena vījantaḥ puṇyagandhinā 3 patitaṃ cainam ājñāya samantād bharata striyaḥ parivavrur mahārājam aspṛśaṃś caiva pāṇibhiḥ 4 utthāpya cainaṃ śanakai rājānaṃ pṛthivītalāt āsanaṃ prāpayām āsur bāṣpakaṇṭhyo varāṅganāḥ 5 āsanaṃ prāpya rājā tu mūrchayābhipariplutaḥ niśceṣṭo 'tiṣṭhata tadā vījyamānaḥ samantataḥ 6 sa labdhvā śanakaiḥ saṃjñāṃ vepamāno mahīpatiḥ punar gāvalgaṇiṃ sūtaṃ paryapṛcchad yathātatham 7 yat tad udyann ivādityo jyotiṣā praṇudaṃs tamaḥ āyād ajātaśatrur vai kas taṃ droṇād avārayat 8 prabhinnam iva mātaṅgaṃ tatha kruddhaṃ tarasvinam āsaktamanasaṃ dīptaṃ prati dviradaghātinam vāśitā saṃgame yadvad ajayyaṃ pratiyūthapaiḥ 9 ati cānyān raṇe yodhān vīraḥ puruṣasattamaḥ yo hy eko hi mahābāhur nirdahed ghoracakṣuṣā kṛtsnaṃ duryodhana balaṃ dhṛtimān satyasaṃgaraḥ 10 cakṣurhaṇaṃ jaye saktam iṣvāsa vararakṣitam dāntaṃ bahumataṃ loke ke śūrāḥ paryavārayan 11 ke duṣpradharṣaṃ rājānam iṣvāsa varam acyutam samāsedur naravyāghraṃ kaunteyaṃ tatra māmakāḥ 12 tarasaivābhipatyātha yo vai droṇam upādravat taṃ bhīmasenam āyāntaṃ ke śūrāḥ paryavārayan 13 yad āyāj jaladaprakhyo rathaḥ paramavīryavān parjanya iva bībhatsus tumulām aśaniṃ sṛjan 14 vavarṣa śaravarṣāṇi varṣāṇi maghavān iva iṣusaṃbādham ākāśaṃ kurvan kapivaradhvajaḥ avasphūrjan diśaḥ sarvās talanemi svanena ca 15 cāpavidyut prabho ghoro rathagulma balāhakaḥ rathanemi ghoṣastanitaḥ śaraśabdātibandhuraḥ 16 roṣanirjita jīmūto mano 'bhiprāya śīghragaḥ marmātigo bāṇadhāras tumulaḥ śoṇitodakaḥ 17 saṃphālvayan mahīṃ varṣāṃ mānavair āstaraṃs tadā ganā niṣṭanito raudro duryodhanakṛtodyamaḥ 18 yuddhe 'bhyaṣiñcad vijayo gārdhrapatriḥ śilāśitaiḥ gāṇḍīvaṃ dhārayan dhīmān kīdṛśaṃ vo manas tadā 19 kac cid gāṇḍīvaśabdena na praṇaśyata vai balam yad vaḥ sa bhairavaṃ kurvann arjuno bhṛśam abhyagāt 20 kac cin nāpānudad droṇād iṣubhir vo dhanaṃjayaḥ vāto meghān ivāvidhyan pravāñ śaravanānilah ko hi gāṇḍīvadhanvānaṃ naraḥ soḍhuṃ raṇe 'rhati 21 yat senāḥ samakampanta yad vīrān aspṛśad bhayam ke tatra nājahur droṇaṃ ke kṣudrāḥ prādravan bhayāt 22 ke vā tatra tanūs tyaktvā pratīpaṃ mṛtyum āvrajan amānuṣāṇāṃ jetāraṃ yuddheṣv api dhanaṃjayam 23 na ca vegaṃ sitāśvasya viśakṣyantīha māmakāḥ gāṇḍīvasya ca nirghoṣaṃ prāvṛḍ jaladanisvanam 24 viṣvakseno yasya yantā yoddhā caiva dhanaṃjayaḥ aśakyaḥ sa ratho jetuṃ manye devāsurair api 25 sukumāro yuvā śūro darśanīyaś ca pāṇḍavaḥ medhāvī nipuṇo dhīmān yudhi satyaparākramaḥ 26 ārāvaṃ vipulaṃ kurvan vyathayan sarvakauravān yadāyān nakulo dhīmān ke śūrāḥ paryavārayan 27 āśīviṣa iva kruddhaḥ sahadevo yadābhyayāt śatrūṇāṃ kadanaṃ jurvañ jetāsau durjayo yudhi 28 ārya vratam amogheṣuṃ hrīmantam aparājitam droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke śūrāḥ paryavārayan 29 yaḥ sa sauvīrarājasya pramathya mahatīṃ camūm ādatta mahiṣīṃ bhojyāṃ kāmyāṃ sarvāṅgaśobhanām 30 satyaṃ dhṛtiś ca śauryaṃ ca brahmacaryaṃ ca kevalam sarvāṇi yuyudhāne 'smin nityāni puruṣarṣabhe 31 balinaṃ satyakarmāṇam adīnam aparājitam vāsudeva samaṃ yuddhe vāsudevād anantaram 32 yuktaṃ dhanaṃjaya preṣye śūram ācārya karmaṇi pārthena samam astreṣu kas taṃ droṇād avārayat 33 vṛṣṇīnāṃ pravaraṃ vīraṃ śūraṃ sarvadhanuṣmatām rāmeṇa samam astreṣu yaśasā vikrameṇa ca 34 satyaṃ dhṛtir damaḥ śauryaṃ brahmacaryam anuttamam sātvate tāni sarvāṇi trailokyam iva keśave 35 tam evaṃ guna saṃpannaṃ durvāram api daivataiḥ samāsādya maheṣvāsaṃ ke vīrāḥ paryavārayan 36 pāñcāleṣūttamaṃ śūram uttamābhijana priyam nityam uttamakarmāṇam uttamaujasam āhave 37 yuktaṃ dhanaṃjaya hite mamānarthāya cottamam yama vaiśravaṇāditya mahendravaruṇopamam 38 mahārathasamākhyātaṃ droṇāyodyantam āhave tyajantaṃ tumule prāṇān ke śūrāḥ paryavārayan 39 eko 'pasṛtya cedibhyaḥ pāṇḍavān yaḥ samāśritaḥ dhṛṣṭaketuṃ tamāyāntaṃ droṇāt kaḥ samavārayat 40 yo 'vadhīt ketumāñ śūro rājaputraṃ sudarśanam aparānta giridvāre kas taṃ droṇād avārayat 41 strīpūrvo yo naravyāghro yaḥ sa veda guṇāguṇān śikhaṇḍinaṃ yājñasenim amlāna manasaṃ yudhi 42 devavratasya samare hetuṃ mṛtyor mahātmanaḥ droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan 43 yasminn abhyadhikā vīre guṇāḥ sarve dhanaṃjayāt yasminn astrāṇi satyaṃ ca brahmacaryaṃ ca nityadā 44 vāsudeva samaṃ vīrye dhanaṃjaya samaṃ bale tejasādityasadṛśaṃ bṛhaspatisamaṃ matau 45 abhimanyuṃ mahātmānaṃ vyāttānanam ivāntakam droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan 46 taruṇas tv aruṇaprakhyaḥ saubhadraḥ paravīrahā yadābhyādravata droṇaṃ tadāsīd vo manaḥ katham 47 draupadeyā naravyāghrāḥ samudram iva sindhavaḥ yad droṇam ādravan saṃkhye ke vīrās tān avārayan 48 ye te dvādaśa varṣāṇi krīḍām utsṛjya bālakāḥ astrārtham avasan bhīṣme bibhrato vratam uttamam 49 kṣatraṃ jayaḥ kṣatradevaḥ kṣatradharmā ca māninaḥ dhṛṣṭadyumnātmajā vīrāḥ ke tān droṇād avārayan 50 śatād viśiṣṭaṃ yaṃ yuddhe samapaśyanta vṛṣṇayaḥ cekitānaṃ maheṣvāsaṃ kas taṃ droṇād avārayat 51 vārdhakṣemiḥ kaliṅgānāṃ yaḥ kanyām āharad yudhi anādhṛṣṭir adīnātmā kas taṃ droṇād avārayat 52 bhrātaraḥ pañca kaikeyā dhārmikāḥ satyavikramāḥ indra gopaka varṇāś ca raktavarmāyudha dhvajāḥ 53 mātṛṣvasuḥ sutā vīrāḥ pāṇḍavānāṃ jayārthinaḥ tān droṇaṃ hantum āyātān ke vīrāḥ paryavārayan 54 yaṃ yodhayanto rājāno nājayan vāraṇāvate ṣaṇ māsān abhisaṃrabdhā jighāṃsanto yudhāṃ patim 55 dhanuṣmatāṃ varaṃ śūraṃ satyasaṃdhaṃ mahābalam droṇāt kas taṃ naravyāghraṃ yuyutsuṃ pratyavārayat 56 yaḥ putraṃ kāśirājasya vārāṇasyāṃ mahāratham samare strīṣu gṛdhyantaṃ bhallenāpaharad rathāt 57 dhṛṣṭadyumnaṃ maheṣvāsaṃ pārthānāṃ mantradhāriṇam yuktaṃ duryodhanānarthe sṛṣṭaṃ droṇa vadhāya ca 58 nirdahantaṃ raṇe yodhān dārayantaṃ ca sarvaśaḥ droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ ke vīrāḥ paryavārayan 59 utsaṅga iva saṃvṛddhaṃ drupadasyāstravittamam śaikhaṇḍinaṃ kṣatradevaṃ ke taṃ droṇād avārayan 60 ya imāṃ pṛthivīṃ kṛtsnāṃ carma vatsam aveṣṭayat mahatā rathavaṃśena mukhyārighno mahārathaḥ 61 daśāśvameghān ājahre svannapānāpta dakṣiṇān nirargalān sarvamedhān putravat pālayan prajāḥ 62 pibantyo dakṣiṇāṃ yasya gaṅgā srotaḥ samāpiban tāvatīr gā dadau vīra uśīnara suto 'dhvare 63 na pūrve nāpare cakrur idaṃ ke cana mānavāḥ iti saṃcukruśur devāḥ kṛte karmaṇi duṣkare 64 paśyāmas triṣu lokeṣu na taṃ saṃsthāsnucāriṣu jātaṃ vāpi janiṣyaṃ vā dvitīyaṃ vāpi saṃprati 65 anyam auśīnarāc chaibyād dhuro voḍhāram ity uta gatiṃ yasya na yāsyanti mānuṣā lokavāsinaḥ 66 tasya naptāram āyāntaṃ śaibyaṃ kaḥ samavārayat droṇāyābhimukhaṃ yāntaṃ vyāttānanam ivāntakam 67 virāṭasya rathānīkaṃ matsyasyāmitra dhātinaḥ prepsantaṃ samare droṇaṃ ke vīrāḥ paryavārayan 68 sadyo vṛkodarāj jāto mahābalaparākramaḥ māyāvī rākṣaso ghoro yasmān mama mahad bhayam 69 pārthānāṃ jaya kāmaṃ taṃ putrāṇāṃ mama kaṇṭakam ghaṭotkacaṃ mahābāhuṃ kas taṃ droṇād avārayat 70 ete cānye ca bahavo yeṣām arthāya saṃjaya tyaktāraḥ saṃyuge prāṇān kiṃ teṣām ajitaṃ yudhi 71 yeṣāṃ ca puruṣavyāghraḥ śārṅgadhanvā vyapāśrayaḥ hitārthī cāpi pārthānāṃ kathaṃ teṣāṃ parājayaḥ 72 lokānāṃ gurur atyantaṃ lokanāthaḥ sanātanaḥ nārāyaṇo raṇe nātho divyo divyātmavān prabhuḥ 73 yasya divyāni karmāṇi pravadanti manīṣiṇaḥ tāny ahaṃ kīrtayiṣyāmi bhaktyā sthairyārtham ātmanaḥ |