Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 7 Index Previous Next
|
1
[स] परिणाम्य निशां तां तु भारद्वाजॊ महारथः बहूक्त्वा च ततॊ राजन राजानं च सुयॊधनम 2 विधाय यॊगं पार्थेन संशप्तकगणैः सह निष्क्रान्ते च रणात पार्थे संशप्तकवधं परति 3 वयूढानीकस ततॊ दरॊणः पाण्डवानां महाचमूम अभ्ययाद भरतश्रेष्ठ धर्मराज जिघृक्षया 4 वयूहं दृष्ट्वा सुपर्णं तु भारद्वाज कृतं तदा वयूहेन मडलार्धेन परत्यव्यूहद युधिष्ठिरः 5 मुखम आसीत सुपर्णस्य भारद्वाजॊ महारथः शिरॊ दुर्यॊधनॊ राजा सॊदर्यैः सानुगैः सह 6 चक्षुषी कृतवर्मा च गौतमश चास्यताम वरः भूतवर्मा कषेमशर्मा करकर्षश च वीर्यवान 7 कलिङ्गाः सिंहलाः पराच्याः शूराभीरा दशेरकाः शका यवनकाम्बॊजास तथा हंसपदाश च ये 8 गरीवायां शूरसेनाश च दरदा मद्रकेकयाः गजाश्वरथपत्त्यौघास तस्थुः शतसहस्रशः 9 भूरिश्रवाः शलः शल्यः सॊमदत्तश च बाह्लिकः अक्षौहिण्या वृता वीरा दक्ष्णिणं पक्षम आश्रिताः 10 विन्दानुविन्दाव आवन्त्यौ काम्बॊजश च सुदक्षिणः वामं पक्षं समाश्रित्य दरॊणपुत्राग्रगाः सथिताः 11 पृष्ठे कलिङ्गाः साम्बष्ठा मागधाः पौन्द्र मद्रकाः गान्धाराः शकुनिप्राग्याः पार्वतीया वसातयः 12 पुच्छे वैकर्तनः कर्णः सपुत्रज्ञाति बान्धनः महत्या सेनया तस्थौ नाना धवजसमुत्थया 13 जयद्रथॊ भीमरथः साम्यात्रिक सभॊ जयः भूमिं जयॊ वृषक्राथॊ नैषधश च महाबलः 14 वृता बलेन महता बरह्मलॊकपुरस्कृताः वयूहस्यॊपरि ते राजन सथिता युद्धविशारदाः 15 दरॊणेन विहितॊ वयूहः पदात्यश्वरथद्विपैः वातॊद्धूतार्णवाकारः परवृत्त इव लक्ष्यते 16 तस्य पक्षप्रपक्षेभ्यॊ निष्पतन्ति युयुत्सवः स विद्युत सतनिता मेघाः सर्वदिग्भ्य इवॊष्णगे 17 तस्य पराग्ज्यॊतिषॊ मध्ये विधिवत कल्पितं गजम आस्थितः शुशुभे राजन्न अंशुमान उदये यथा 18 माल्यदामवता राजा शवेतच छत्रेण धार्यता कृत्तिका यॊगयुक्तेन पौर्णमास्याम इवेन्दुना 19 नीलाञ्जनचय परख्यॊ मदान्धॊ दविरदॊ बभौ अभिवृष्टॊ महामेघैर यथा सयात पर्वतॊ महान 20 नाना नृपतिभिर वीरैर विविधायुधभूषणैः समन्वितः पार्वतीयैः शक्रॊ देवगणैर इव 21 ततॊ युधिष्ठिरः परेक्ष्य वयूहं तम अतिमानुषम अजय्यम अरिभिः संख्ये पार्षतं वाक्यम अब्रवीत 22 बराह्मणस्य वशं नाहम इयाम अद्य यथा परभॊ पारावत सवर्णाश्व तथा नीतिर विधीयताम 23 [धृस्ट] दरॊणस्य यतमानस्य वशं नैष्यसि सुव्रत अहम आवारयिष्यामि दरॊणम अद्य सहानुगम 24 मयि जीवति कौरव्य नॊद्वेगं कर्तुम अर्हसि न हि शक्तॊ रणे दरॊणॊ विजेतुं मां कथं चन 25 [स] एवम उक्त्वा किरन बाणान दरुपदस्य सुतॊ बली पारावत सवर्षाश्वः सवयं दरॊणम उपाद्रवत 26 अनिष्ट दर्शनं दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नम अवस्थितम कषणेनैवाभवद दरॊणॊ नातिहृष्टमना इव 27 तं तु संप्रेक्ष्य पुत्रस ते दुर्मुखः शत्रुकर्शनः परियं चिकीर्षन दरॊणस्य धृष्टद्युम्नम अवारयत 28 स संप्रहारस तुमुलः समरूप इवाभवत पार्षतस्य च शूरस्य दुर्मुखस्य च भारत 29 पार्षतः शरजालेन कषिप्रं परच्छाद्य दुर्मुखम भारद्वाजं शरौघेण महता समवारयत 30 दरॊणम आवारितं दृष्ट्वा भृशायस्तस तवात्मजः नाना लिङ्गैः शरव्रातैः पार्षतं सममॊहयत 31 तयॊर विषक्तयॊर संख्ये पाञ्चाल्य कुरुमुख्ययॊः दरॊणॊ यौधिष्ठिरं सैन्यं बहुधा वयधमच छरैः 32 अनिलेन यथाभ्राणि विच्छिन्नानि समन्ततः तथा पार्थस्य सैन्यानि विच्छिन्नानि कव चित कव चित 33 मुहूर्तम इव तद युद्धम आसीन मधुरदर्शनम तत उन्मत्तवद राजन निर्मर्यादम अवर्तत 34 नैव सवे न परे राजन्न अज्ञायन्त परस्परम अनुमानेन संज्ञाभिर युद्धं तत समवर्तत 35 चूडामणिषु निष्केषु भूषणेष्व असि चर्मसु तेषाम आदित्यवर्णाभा मरीच्यः परचकाशिरे 36 तत परकीर्णपताकानां रथवारणवाजिनाम बलाका शबलाभ्राभं ददृशे रूपम आहवे 37 नरान एव नरा जघ्नुर उदग्राश च हया हयान रथांश च रथिनॊ जघ्नुर वारणा वरवारणान 38 समुच्छ्रितपताकानां गजानां परमद्विपैः कषणेन तुमुलॊ घॊरः संग्राहः समवर्तत 39 तेषां संसक्तगात्राणां कर्षताम इतरेतरम दन्तसंघात संघर्षात स धूमॊ ऽगनिर अजायत 40 विप्रकीर्णपताकास ते विषाण जनिताग्नयः बभूवुः खं समासाद्य स विद्युत इवाम्बुदाः 41 विक्षरद्भिर नदद्भिश च निपतद्भिश च वारणैः संबभूव मही कीर्णा मेघैर दयौर इव शारदी 42 तेषाम आहन्यमानानां बाणतॊमर वृष्टिभिः वारणानां रवॊ जज्ञे मेघानाम इव संप्लवे 43 तॊमराभिहताः के चिद बाणैश च परमद्विपाः वित्रेसुः सर्वभूतानां शब्दम एवापरे ऽवरजन 44 विषाणाभिहताश चापि के चित तत्र गजा गजैः चक्रुर आर्तस्वरं घॊरम उत्पातजलदा इव 45 परतीपं हरियमाणाश च वारणा वरवारणैः उन्मथ्य पुनर आजह्रुः परेरिताः परमाङ्कुशैः 46 महामात्रा महामात्रैस ताडिताः शरतॊमरैः गजेभ्यः पृथिवीं जग्मुर मुक्तप्रहरणाङ्कुशाः 47 निर्मनुष्याश च मातङ्गा विनदन्तस ततस ततः छिन्नाभ्राणीव संपेतुः संप्रविश्य परस्परम 48 हतान परिवहन्तश च यन्त्रिताः परमायुधैः दिशॊ जग्मुर महानागाः के चिद एकचरा इव 49 ताडितास ताड्यमानाश च तॊमरर्ष्टि परश्वधैः पेतुर आर्तस्वरं कृत्वा तदा विशसने गजाः 50 तेषां शैलॊपमैः कार्यैर निपतद्भिः समन्ततः आहता सहसा भूमिश चकम्पे च ननाद च 51 सादितैः स गजारॊहैः स पताकैः समन्ततः मातङ्गैः शुशुभे भूमिर विकीर्णैर इव पर्वतैः 52 गजस्थाश च महामात्रा निर्भिन्नहृदया रणे रथिभिः पातिता बल्लैर विकीर्णाङ्कुश तॊमराः 53 करौञ्चवद विनदन्तॊ ऽनयनाराचाभिहता गजाः परान सवांश चापि मृद्नन्तः परिपेतुर दिशॊ दश 54 गजाश्वरथसंघानां शरीरौघसमावृता बभूव पृथिवी राजन मांर अशॊणित कर्दमा 55 परमथ्य च विषाणाग्रैः समुत्क्षिप्य च वारणैः सचक्राश च विचक्राश च रथैर एव महारथाः 56 रथाश च रथिभिर हीना निर्मनुष्याश च वाजिनः हतारॊहाश च मातङ्गा दिशॊ जग्मुः शरातुराः 57 जघानात्र पिता पुत्रं पुत्रश च पितरं तथा इत्य आसीत तुमुलं युद्धं न परज्ञायत किं चन 58 आ गुल्फेभ्यॊ ऽवसीदन्त नराः शॊणितकर्दमे दीप्यमानैः परिक्षिप्ता दावैर इव महाद्रुमाः 59 शॊणितैः सिच्यमानानि वस्त्राणि कवचानि च छत्राणि च पताकाश च सर्वं रक्तम अदृश्यत 60 हयौघाश च रथौघाश च नरौघाश च निपातिताः संवृत्ताः पुनर आवृत्ता बहुधा रथनेमिभिः 61 स गजौघमहावेगः परासु नरशैवलः रथौघतुमुलावर्तः परबभौ सैन्यसागरः 62 तं वाहन महानौभिर यॊधा जय धनैषिणः अवगाह्यावमज्जन्ते नैव मॊहं परचक्रिरे 63 शरवर्षाभिवृष्टेषु यॊधेष्व अजित लक्ष्मसु न हि सवचित्ततां लेभे कश चिद आहत लक्षणः 64 वर्तमाने तथा युद्धे घॊररूपे भयंकरे मॊहयित्वा परान दरॊणॊ युधिष्ठिरम उपाद्रवन |
1
[s] pariṇāmya niśāṃ tāṃ tu bhāradvājo mahārathaḥ bahūktvā ca tato rājan rājānaṃ ca suyodhanam 2 vidhāya yogaṃ pārthena saṃśaptakagaṇaiḥ saha niṣkrānte ca raṇāt pārthe saṃśaptakavadhaṃ prati 3 vyūḍhānīkas tato droṇaḥ pāṇḍavānāṃ mahācamūm abhyayād bharataśreṣṭha dharmarāja jighṛkṣayā 4 vyūhaṃ dṛṣṭvā suparṇaṃ tu bhāradvāja kṛtaṃ tadā vyūhena maḍalārdhena pratyavyūhad yudhiṣṭhiraḥ 5 mukham āsīt suparṇasya bhāradvājo mahārathaḥ śiro duryodhano rājā sodaryaiḥ sānugaiḥ saha 6 cakṣuṣī kṛtavarmā ca gautamaś cāsyatām varaḥ bhūtavarmā kṣemaśarmā karakarṣaś ca vīryavān 7 kaliṅgāḥ siṃhalāḥ prācyāḥ śūrābhīrā daśerakāḥ śakā yavanakāmbojās tathā haṃsapadāś ca ye 8 grīvāyāṃ śūrasenāś ca daradā madrakekayāḥ gajāśvarathapattyaughās tasthuḥ śatasahasraśaḥ 9 bhūriśravāḥ śalaḥ śalyaḥ somadattaś ca bāhlikaḥ akṣauhiṇyā vṛtā vīrā dakṣṇiṇaṃ pakṣam āśritāḥ 10 vindānuvindāv āvantyau kāmbojaś ca sudakṣiṇaḥ vāmaṃ pakṣaṃ samāśritya droṇaputrāgragāḥ sthitāḥ 11 pṛṣṭhe kaliṅgāḥ sāmbaṣṭhā māgadhāḥ paundra madrakāḥ gāndhārāḥ śakuniprāgyāḥ pārvatīyā vasātayaḥ 12 pucche vaikartanaḥ karṇaḥ saputrajñāti bāndhanaḥ mahatyā senayā tasthau nānā dhvajasamutthayā 13 jayadratho bhīmarathaḥ sāmyātrika sabho jayaḥ bhūmiṃ jayo vṛṣakrātho naiṣadhaś ca mahābalaḥ 14 vṛtā balena mahatā brahmalokapuraskṛtāḥ vyūhasyopari te rājan sthitā yuddhaviśāradāḥ 15 droṇena vihito vyūhaḥ padātyaśvarathadvipaiḥ vātoddhūtārṇavākāraḥ pravṛtta iva lakṣyate 16 tasya pakṣaprapakṣebhyo niṣpatanti yuyutsavaḥ sa vidyut stanitā meghāḥ sarvadigbhya ivoṣṇage 17 tasya prāgjyotiṣo madhye vidhivat kalpitaṃ gajam āsthitaḥ śuśubhe rājann aṃśumān udaye yathā 18 mālyadāmavatā rājā śvetac chatreṇa dhāryatā kṛttikā yogayuktena paurṇamāsyām ivendunā 19 nīlāñjanacaya prakhyo madāndho dvirado babhau abhivṛṣṭo mahāmeghair yathā syāt parvato mahān 20 nānā nṛpatibhir vīrair vividhāyudhabhūṣaṇaiḥ samanvitaḥ pārvatīyaiḥ śakro devagaṇair iva 21 tato yudhiṣṭhiraḥ prekṣya vyūhaṃ tam atimānuṣam ajayyam aribhiḥ saṃkhye pārṣataṃ vākyam abravīt 22 brāhmaṇasya vaśaṃ nāham iyām adya yathā prabho pārāvata savarṇāśva tathā nītir vidhīyatām 23 [dhṛsṭa] droṇasya yatamānasya vaśaṃ naiṣyasi suvrata aham āvārayiṣyāmi droṇam adya sahānugam 24 mayi jīvati kauravya nodvegaṃ kartum arhasi na hi śakto raṇe droṇo vijetuṃ māṃ kathaṃ cana 25 [s] evam uktvā kiran bāṇān drupadasya suto balī pārāvata savarṣāśvaḥ svayaṃ droṇam upādravat 26 aniṣṭa darśanaṃ dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnam avasthitam kṣaṇenaivābhavad droṇo nātihṛṣṭamanā iva 27 taṃ tu saṃprekṣya putras te durmukhaḥ śatrukarśanaḥ priyaṃ cikīrṣan droṇasya dhṛṣṭadyumnam avārayat 28 sa saṃprahāras tumulaḥ samarūpa ivābhavat pārṣatasya ca śūrasya durmukhasya ca bhārata 29 pārṣataḥ śarajālena kṣipraṃ pracchādya durmukham bhāradvājaṃ śaraugheṇa mahatā samavārayat 30 droṇam āvāritaṃ dṛṣṭvā bhṛśāyastas tavātmajaḥ nānā liṅgaiḥ śaravrātaiḥ pārṣataṃ samamohayat 31 tayor viṣaktayor saṃkhye pāñcālya kurumukhyayoḥ droṇo yaudhiṣṭhiraṃ sainyaṃ bahudhā vyadhamac charaiḥ 32 anilena yathābhrāṇi vicchinnāni samantataḥ tathā pārthasya sainyāni vicchinnāni kva cit kva cit 33 muhūrtam iva tad yuddham āsīn madhuradarśanam tata unmattavad rājan nirmaryādam avartata 34 naiva sve na pare rājann ajñāyanta parasparam anumānena saṃjñābhir yuddhaṃ tat samavartata 35 cūḍāmaṇiṣu niṣkeṣu bhūṣaṇeṣv asi carmasu teṣām ādityavarṇābhā marīcyaḥ pracakāśire 36 tat prakīrṇapatākānāṃ rathavāraṇavājinām balākā śabalābhrābhaṃ dadṛśe rūpam āhave 37 narān eva narā jaghnur udagrāś ca hayā hayān rathāṃś ca rathino jaghnur vāraṇā varavāraṇān 38 samucchritapatākānāṃ gajānāṃ paramadvipaiḥ kṣaṇena tumulo ghoraḥ saṃgrāhaḥ samavartata 39 teṣāṃ saṃsaktagātrāṇāṃ karṣatām itaretaram dantasaṃghāta saṃgharṣāt sa dhūmo 'gnir ajāyata 40 viprakīrṇapatākās te viṣāṇa janitāgnayaḥ babhūvuḥ khaṃ samāsādya sa vidyuta ivāmbudāḥ 41 vikṣaradbhir nadadbhiś ca nipatadbhiś ca vāraṇaiḥ saṃbabhūva mahī kīrṇā meghair dyaur iva śāradī 42 teṣām āhanyamānānāṃ bāṇatomara vṛṣṭibhiḥ vāraṇānāṃ ravo jajñe meghānām iva saṃplave 43 tomarābhihatāḥ ke cid bāṇaiś ca paramadvipāḥ vitresuḥ sarvabhūtānāṃ śabdam evāpare 'vrajan 44 viṣāṇābhihatāś cāpi ke cit tatra gajā gajaiḥ cakrur ārtasvaraṃ ghoram utpātajaladā iva 45 pratīpaṃ hriyamāṇāś ca vāraṇā varavāraṇaiḥ unmathya punar ājahruḥ preritāḥ paramāṅkuśaiḥ 46 mahāmātrā mahāmātrais tāḍitāḥ śaratomaraiḥ gajebhyaḥ pṛthivīṃ jagmur muktapraharaṇāṅkuśāḥ 47 nirmanuṣyāś ca mātaṅgā vinadantas tatas tataḥ chinnābhrāṇīva saṃpetuḥ saṃpraviśya parasparam 48 hatān parivahantaś ca yantritāḥ paramāyudhaiḥ diśo jagmur mahānāgāḥ ke cid ekacarā iva 49 tāḍitās tāḍyamānāś ca tomararṣṭi paraśvadhaiḥ petur ārtasvaraṃ kṛtvā tadā viśasane gajāḥ 50 teṣāṃ śailopamaiḥ kāryair nipatadbhiḥ samantataḥ āhatā sahasā bhūmiś cakampe ca nanāda ca 51 sāditaiḥ sa gajārohaiḥ sa patākaiḥ samantataḥ mātaṅgaiḥ śuśubhe bhūmir vikīrṇair iva parvataiḥ 52 gajasthāś ca mahāmātrā nirbhinnahṛdayā raṇe rathibhiḥ pātitā ballair vikīrṇāṅkuśa tomarāḥ 53 krauñcavad vinadanto 'nyanārācābhihatā gajāḥ parān svāṃś cāpi mṛdnantaḥ paripetur diśo daśa 54 gajāśvarathasaṃghānāṃ śarīraughasamāvṛtā babhūva pṛthivī rājan māṃr aśoṇita kardamā 55 pramathya ca viṣāṇāgraiḥ samutkṣipya ca vāraṇaiḥ sacakrāś ca vicakrāś ca rathair eva mahārathāḥ 56 rathāś ca rathibhir hīnā nirmanuṣyāś ca vājinaḥ hatārohāś ca mātaṅgā diśo jagmuḥ śarāturāḥ 57 jaghānātra pitā putraṃ putraś ca pitaraṃ tathā ity āsīt tumulaṃ yuddhaṃ na prajñāyata kiṃ cana 58 ā gulphebhyo 'vasīdanta narāḥ śoṇitakardame dīpyamānaiḥ parikṣiptā dāvair iva mahādrumāḥ 59 śoṇitaiḥ sicyamānāni vastrāṇi kavacāni ca chatrāṇi ca patākāś ca sarvaṃ raktam adṛśyata 60 hayaughāś ca rathaughāś ca naraughāś ca nipātitāḥ saṃvṛttāḥ punar āvṛttā bahudhā rathanemibhiḥ 61 sa gajaughamahāvegaḥ parāsu naraśaivalaḥ rathaughatumulāvartaḥ prababhau sainyasāgaraḥ 62 taṃ vāhana mahānaubhir yodhā jaya dhanaiṣiṇaḥ avagāhyāvamajjante naiva mohaṃ pracakrire 63 śaravarṣābhivṛṣṭeṣu yodheṣv ajita lakṣmasu na hi svacittatāṃ lebhe kaś cid āhata lakṣaṇaḥ 64 vartamāne tathā yuddhe ghorarūpe bhayaṃkare mohayitvā parān droṇo yudhiṣṭhiram upādravan |