Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 11 Index Previous Next
|
1
[धृ] यद इदं धर्मगहनं बुद्ध्या समनुगम्यते एतद विस्तरशः सर्वं बुद्धिमार्गं परशंस मे 2 [विदुर] अत्र ते वर्तयिष्यामि नम ः कृत्वा सवयं भुवे यथा संसारगहनं वदन्ति परमर्षयः 3 कश चिन महति संसारे वर्तमानॊ दविजः किल वनं दुर्गम अनुप्राप्तॊ महत करव्यादसंकुलम 4 सिंहव्याघ्र गजाकारैर अतिघॊरैर महाशनैः समन्तात संपरिक्षिप्तं मृत्यॊर अपि भयप्रदम 5 तद अस्य दृष्ट्वा हृदयम उद्वेगम अगमत परम अभ्युच्छ्रयश च रॊम्णां वै विक्रियाश च परंतप 6 स तद वनं वयनुसरन विप्रधावन इतस ततः वीक्षमाणॊ दिशः सर्वाः शरणं कव भवेद इति 7 स तेषां छिद्रम अन्विच्छन परद्रुतॊ भयपीडितः न च निर्याति वै दूरं न च तैर विप्रयुज्यते 8 अथापश्यद वनं घॊरं समन्ताद वागुरावृतम बाहुभ्यां संपरिष्वक्तं सत्रिया परमघॊरया 9 पञ्चशीर्ष धरैर नागैः शैलैर इव समुन्नतैः नभःस्पृशैर महावृक्षैः परिक्षिप्तं महावनम 10 वनमध्ये च तत्राभूद उदपानः समावृतः वल्लीभिस तृणछन्नाभिर गूढाभिर अभिसंवृतः 11 पपात स दविजस तत्र निगूढे सलिलाशये विलग्नश चाभवत तस्मिँल लता संतानसंकटे 12 पनसस्य यथा जातं वृन्त बद्धं महाफलम स तथा लम्बते तत्र ऊर्ध्वपादॊ हय अधःशिराः 13 अथ तत्रापि चान्यॊ ऽसय भूयॊ जात उपद्रवः कूपवीनाह वेलायाम अपश्यत महागजम 14 षड वक्त्रं कृष्ण शबलं दविषट्क पदचारिणम करमेण परिसर्पन्तं वल्ली वृक्षसमावृतम 15 तस्य चापि परशाखासु वृक्षशाखावलम्बिनः नानारूपा मधुकरा घॊररूपा भयावहाः आसते मधु संभृत्य पूर्वम एव निकेतजाः 16 भूयॊ भूयः समीहन्ते मधूनि भरतर्षभ सवादनीयानि भूतानां न यैर बालॊ ऽपि तृप्यते 17 तेषां मधूनां बहुधा धारा परस्रवते सदा तां लम्बमानः स पुमान धारां पिबति सर्वदा न चास्य तृष्णा विरता पिबमानस्य संकटे 18 अभीप्सति च तां नित्यम अतृप्तः स पुनः पुनः न चास्य जीविते राजन निर्वेदः समजायत 19 तत्रैव च मनुष्यस्य जीविताशा परतिष्ठिता कृष्णाः शवेताश च तं वृक्षं कुट्टयन्ति सम मूषकाः 20 वयालैश च वनदुर्गान्ते सत्रिया च परमॊग्रया कूपाधस्ताच च नागेन वीनाहे कुञ्जरेण च 21 वृक्षप्रपाताच च भयं मूषकेभ्यश च पञ्चमम मधु लॊभान मधुकरैः षष्ठम आहुर महद भयम 22 एवं स वसते तत्र कषिप्तः संसारसागरे न चैव जीविताशायां निर्वेदम उपगच्छति |
1
[dhṛ] yad idaṃ dharmagahanaṃ buddhyā samanugamyate etad vistaraśaḥ sarvaṃ buddhimārgaṃ praśaṃsa me 2 [vidura] atra te vartayiṣyāmi nama ḥ kṛtvā svayaṃ bhuve yathā saṃsāragahanaṃ vadanti paramarṣayaḥ 3 kaś cin mahati saṃsāre vartamāno dvijaḥ kila vanaṃ durgam anuprāpto mahat kravyādasaṃkulam 4 siṃhavyāghra gajākārair atighorair mahāśanaiḥ samantāt saṃparikṣiptaṃ mṛtyor api bhayapradam 5 tad asya dṛṣṭvā hṛdayam udvegam agamat param abhyucchrayaś ca romṇāṃ vai vikriyāś ca paraṃtapa 6 sa tad vanaṃ vyanusaran vipradhāvan itas tataḥ vīkṣamāṇo diśaḥ sarvāḥ śaraṇaṃ kva bhaved iti 7 sa teṣāṃ chidram anvicchan pradruto bhayapīḍitaḥ na ca niryāti vai dūraṃ na ca tair viprayujyate 8 athāpaśyad vanaṃ ghoraṃ samantād vāgurāvṛtam bāhubhyāṃ saṃpariṣvaktaṃ striyā paramaghorayā 9 pañcaśīrṣa dharair nāgaiḥ śailair iva samunnataiḥ nabhaḥspṛśair mahāvṛkṣaiḥ parikṣiptaṃ mahāvanam 10 vanamadhye ca tatrābhūd udapānaḥ samāvṛtaḥ vallībhis tṛṇachannābhir gūḍhābhir abhisaṃvṛtaḥ 11 papāta sa dvijas tatra nigūḍhe salilāśaye vilagnaś cābhavat tasmiṁl latā saṃtānasaṃkaṭe 12 panasasya yathā jātaṃ vṛnta baddhaṃ mahāphalam sa tathā lambate tatra ūrdhvapādo hy adhaḥśirāḥ 13 atha tatrāpi cānyo 'sya bhūyo jāta upadravaḥ kūpavīnāha velāyām apaśyata mahāgajam 14 ṣaḍ vaktraṃ kṛṣṇa śabalaṃ dviṣaṭka padacāriṇam krameṇa parisarpantaṃ vallī vṛkṣasamāvṛtam 15 tasya cāpi praśākhāsu vṛkṣaśākhāvalambinaḥ nānārūpā madhukarā ghorarūpā bhayāvahāḥ āsate madhu saṃbhṛtya pūrvam eva niketajāḥ 16 bhūyo bhūyaḥ samīhante madhūni bharatarṣabha svādanīyāni bhūtānāṃ na yair bālo 'pi tṛpyate 17 teṣāṃ madhūnāṃ bahudhā dhārā prasravate sadā tāṃ lambamānaḥ sa pumān dhārāṃ pibati sarvadā na cāsya tṛṣṇā viratā pibamānasya saṃkaṭe 18 abhīpsati ca tāṃ nityam atṛptaḥ sa punaḥ punaḥ na cāsya jīvite rājan nirvedaḥ samajāyata 19 tatraiva ca manuṣyasya jīvitāśā pratiṣṭhitā kṛṣṇāḥ śvetāś ca taṃ vṛkṣaṃ kuṭṭayanti sma mūṣakāḥ 20 vyālaiś ca vanadurgānte striyā ca paramograyā kūpādhastāc ca nāgena vīnāhe kuñjareṇa ca 21 vṛkṣaprapātāc ca bhayaṃ mūṣakebhyaś ca pañcamam madhu lobhān madhukaraiḥ ṣaṣṭham āhur mahad bhayam 22 evaṃ sa vasate tatra kṣiptaḥ saṃsārasāgare na caiva jīvitāśāyāṃ nirvedam upagacchati |