Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 12 Index Previous Next
|
1
[भी] वृत्रस्य तु महाराज जवराविष्टस्य सर्वशः अभवन यानि लिङ्गानि शरीरे तानि मे शृणु 2 जवलितास्यॊ ऽभवद घॊरॊ वैवर्ण्यं चागमत परम गात्रकम्पश च सुमहाञ शवासश चाप्य अभवन महान रॊमहर्शश च तीव्रॊ ऽभून निःश्वासश च महान नृप 3 शिवा चाशिव संकाशा तस्य वक्त्रात सुदारुणा निष्पपात महाघॊरा समृतिः सा तस्य भारत उल्काश च जवलितास तस्य दीप्ताः पार्श्वे परपेदिरे 4 गृध्रकङ्कवडाश चैव वाचॊ ऽमुञ्चन सुदारुणाः वृत्रस्यॊपरि संहृष्टाश चक्रवत परिबभ्रमुः 5 ततस तं रथम आस्थाय देवाप्यायितम आहवे वज्रॊद्यत करः शक्रस तं दैत्यं परत्यवैक्षत 6 अमानुषम अथॊ नादं स मुमॊच महासुरः वयजृम्भत च राजेन्द्र तीव्रज्वरसमन्वितः अथास्य जृम्भतः शक्रस ततॊ वज्रम अवासृजत 7 सवज्रः सुमहातेजाः कालाग्निसदृशॊपमः कषिप्रम एव महाकायं वृत्रं दैत्यम अपातयत 8 ततॊ नादः समभवत पुनर एव समन्ततः वृत्रं विनिहतं दृष्ट्वा देवानां भरतर्षभ 9 वृत्रं तु हत्वा भगवान दानवारिर महायशः वज्रेण विष्णुयुक्तेन दिवम एव समाविशत 10 अथ वृत्रस्य कौरव्य शरीराद अभिनिःसृता बरह्महत्या महाघॊरा रौद्रा लॊकभयावहा 11 करालवदना भीमा विकृता कृष्णपिङ्गला परकीर्णमूर्धजा चैव घॊरनेत्रा च भारत 12 कपालमालिनी चैव कृशा च भरतर्षभ रुधिरार्द्रा च धर्मज्ञ चीरवस्त्रनिवासिनी 13 साभिनिष्क्रम्य राजेन्द्र तादृग्रूपा भयावहा वज्रिणं मृगयाम आस तदा भरतसत्तम 14 कस्य चित तव अथ कालस्य वृत्रहा कुरुनन्दन सवर्गायाभिमुखः परायाल लॊकानां हितकाम्यया 15 बिसान निःसरमाणं तु दृष्ट्वा शक्रं महौजसम कण्ठे जग्राह देवेन्द्रं सुलग्ना चाभवत तदा 16 स हि तस्मिन समुत्पन्ने बरह्महत्या कृते भये नलिन्यां बिसमध्यस्थॊ बभूवाब्द गणान बहून 17 अनुसृत्य तु यत्नात स तया वै बरह्महत्यया तदा गृहीतः कौरव्य निश्चेष्टः समपद्यत 18 तस्या वयपॊहने शक्रः परं यत्नं चकार ह न चाशकत तां देवेन्द्रॊ बरह्महत्यां वयपॊहितुम 19 गृहीत एव तु तया देवेन्द्रॊ भरतर्षभ पितामहम उपागम्य शिरसा परत्यपूजयत 20 जञात्वा गृहीतं शक्रं तु दविजप्रवहहत्यया बरह्मा संचिन्तयाम आस तदा भरतसत्तम 21 ताम उवाच महाबाहॊ बरह्महत्यां पितामहः सवरेण मधुरेणाथ सान्त्वयन्न इव भारत 22 मुच्यतां तरिदशेन्द्रॊ ऽयं मत्प्रियं कुरु भामिनि बरूहि किं ते करॊम्य अद्य कामं कं तवम इहेच्छसि 23 [बरह्महत्या] तरिलॊकपूजिते देवे परीते तरैलॊक्यकर्तरि कृतम एवेह मन्ये ऽहं निवासं तु विधत्स्व मे 24 तवया कृतेयं मर्यादा लॊकसंरक्षणार्थिना सथापना वै सुमहती तवया देवप्रवर्तिता 25 परीते तु तवयि धर्मज्ञ सर्वलॊकेश्वरे परभॊ शक्राद अपगमिष्यामि निवासं तु विधत्स्व मे 26 [भी] तथेति तां पराह तदा बरह्महत्यां पितामहः उपायतः स शक्रस्य बरह्महत्यां वयपॊहत 27 ततः सवयम्भुवा धयातस तत्र वह्निर महात्मना बरह्माणम उपसंगम्य ततॊ वचनम अब्रवीत 28 पराप्तॊ ऽसमि भगवन देव तवत्सकाशम अरिंदम यत कर्तव्यं मया देव तद भवान वक्तुम अर्हति 29 [बरह्मा] बहुधा विभजिष्यामि बरह्महत्याम इमाम अहम शक्रस्याद्य विमॊक्षार्थं चतुर्भागं परतीच्छ मे 30 [अग्नि] मम मॊक्षस्य कॊ ऽनतॊ वै बरह्मन धयायस्स्व वै परभॊ एतद इच्छामि विज्ञातुं तत्त्वतॊ लॊकपूजितः 31 [बरह्मा] यस तवां जवलन्तम आसाद्य सवयं वै मानवः कव चित बीजौषधि रसैर बह्ने न यक्ष्यति तमॊवृतः 32 तम एषा यास्यति कषिप्रं तत्रैव च निवत्स्यति बरह्महत्या हव्यवाहव्येतु ते मानसज्वरः 33 [भी] इत्य उक्तः परतिजग्राह तद वचॊ हव्यकव्य भुक पितामहस्य भगवांस तथाच तद अभूत परभॊ 34 ततॊ वृक्षौषधि तृणं समाहूय पितामहः इमम अर्थं महाराज वक्तुं समुपचक्रमे 35 ततॊ वृक्षौषधि तृणं तथैवॊक्तं यथातथम वयथितं वह्निवद राजन बरह्माणम इदम अब्रवीत 36 अस्माकं बरह्महत्यातॊ कॊ ऽनयॊ लॊकपितामह सवभावनिहतान अस्मान न पुनर हन्तुम अर्हसि 37 वयम अग्निं तथा शीतं वर्षं च पवनेरितम सहामः सततं देव तथा छेदन भेदनम 38 बरह्महत्याम इमाम अद्य भवतः शासनाद वयम गरहीष्यामस तरिलॊकेश मॊक्षं चिन्तयतां भवान 39 [बरह्मा] पर्वकाले तु संप्राप्ते यॊ वै छेदन भेदनम करिष्यति नरॊ मॊहात तम एषानुगमिष्यति 40 [भी] ततॊ वृक्षौषधि तृणम एवम उक्तं महात्मना बरह्माणम अभिसंपूज्य जगामाशु यथागतम 41 आहूयाप्रसरॊ देवस ततॊ लॊकपितामहः वाचा मधुरया पराह सान्त्वयन्न इव भारत 42 इयम इन्द्राद अनुप्राप्ता बरह्महत्या वराङ्गनाः चतुर्थम अस्या भागं हि मयॊक्ताः संप्रतीच्छत 43 [अप्सरस] गरहणे कृतबुद्धीनां देवेश तव शासनात मॊक्षं समयतॊ ऽसमाकं चिन्तयस्व पितामह 44 [बरह्मा] रजस्वलासु नारीषु यॊ वै मैथुनम आचरेत तम एषा यास्यति कषिप्रं वयेतु वॊ मानसॊ जवरः 45 [भी] तथेति हृष्टमनस उक्त्वाथाप्सरसां गणाः सवानि सथानानि संप्राप्य रेमिरे भरतर्षभ 46 ततस तरिलॊककृद देवः पुनर एव महातपः अपः संचिन्तयाम आस धयातास ताश चाप्य अथागमन 47 तास तु सर्वाः समागम्य बरह्माणम अमितौजसम इदम ऊचुर वचॊ राजन परनिपत्य पितामहम 48 इमा सम देव संप्राप्तास तवत्सकाशम अरिंदम शासनात तव देवेश समाज्ञापय नॊ विभॊ 49 [बरह्मा] इयं वृत्राद अनुप्राप्ता पुरुहूतं महाभया बरह्महत्या चतुर्थांशम अस्या यूयं परतिच्छत 50 [आपह] एवं भवतु लॊकेश यथा वदसि नः परभॊ मॊक्षं समयतॊ ऽसमाकं संचिन्तयितुम अर्हसि 51 तवं हि देवेश सर्वस्य जगतः परमॊ गुरुः कॊ ऽनयः परसादॊ हि भवेद यः कृच्छ्रान्नः समुद्धरेत 52 [बरह्मा] अल्पा इति मतिं कृत्वा यॊ नरॊ बुद्धिमॊहितः शलेष्म मूत्र पुरीषाणि युष्मासु परतिमॊक्ष्यति 53 तम एषा यास्यति कषिप्रं तत्रैव च निवत्स्यति तथा वॊ भविता मॊक्ष इति सत्यं बरवीमि वः 54 [भी] ततॊ विमुच्य देवेन्द्रं बरह्महत्या युधिष्ठिर यथा निसृष्टं तं देशम अगच्छद देवशासनात 55 एवं शक्रेण संप्राप्ता बरह्महत्या जनाधिप पितामहम अनुज्ञाप्य सॊ ऽशवमेधम अकल्पयत 56 शरूयते हि महाराज संप्राप्ता वासवेन वै बरह्महत्या ततः शुद्धिं हयमेधेन लब्धवान 57 समवाप्य शरियं देवॊ हत्वारींश च सहस्रशः परहर्षम अतुलं लेभे वासवः पृथिवीपते 58 वृत्रस्य रुधिराच चैव खुखुन्दाः पार्थ जज्ञिरे दविजातिभिर अभक्ष्यास ते दीक्षितैश च तपॊधनैः 59 सर्वावस्थं तवम अप्य एषां दविजातीनां परियं कुरु इमे हि भूतले देवाः परथिताः कुरुनन्दन 60 एवं शक्रेण कौरव्य बुद्धिसौक्ष्म्यान महासुरः उपायपूर्वं निहतॊ वृत्रॊ ऽथामित तेजसा 61 एवं तवम अपि कौरव्य पृथिव्याम अपराजितः भविष्यसि यथा देवः शतक्रतुर अमित्रहा 62 ये तु शक्र कथां दिव्याम इमां पर्वसु पर्वसु विप्रमध्ये पथिष्यन्ति न ते पराप्स्यन्ति किल्बिषम 63 इत्य एतद वृत्रम आश्रित्य शक्रस्यात्यद्भुतं महत कथितं कर्म ते तात किं भूयः शरॊतुम इच्छसि |
1
[bhī] vṛtrasya tu mahārāja jvarāviṣṭasya sarvaśaḥ abhavan yāni liṅgāni śarīre tāni me śṛṇu 2 jvalitāsyo 'bhavad ghoro vaivarṇyaṃ cāgamat param gātrakampaś ca sumahāñ śvāsaś cāpy abhavan mahān romaharśaś ca tīvro 'bhūn niḥśvāsaś ca mahān nṛpa 3 śivā cāśiva saṃkāśā tasya vaktrāt sudāruṇā niṣpapāta mahāghorā smṛtiḥ sā tasya bhārata ulkāś ca jvalitās tasya dīptāḥ pārśve prapedire 4 gṛdhrakaṅkavaḍāś caiva vāco 'muñcan sudāruṇāḥ vṛtrasyopari saṃhṛṣṭāś cakravat paribabhramuḥ 5 tatas taṃ ratham āsthāya devāpyāyitam āhave vajrodyata karaḥ śakras taṃ daityaṃ pratyavaikṣata 6 amānuṣam atho nādaṃ sa mumoca mahāsuraḥ vyajṛmbhata ca rājendra tīvrajvarasamanvitaḥ athāsya jṛmbhataḥ śakras tato vajram avāsṛjat 7 savajraḥ sumahātejāḥ kālāgnisadṛśopamaḥ kṣipram eva mahākāyaṃ vṛtraṃ daityam apātayat 8 tato nādaḥ samabhavat punar eva samantataḥ vṛtraṃ vinihataṃ dṛṣṭvā devānāṃ bharatarṣabha 9 vṛtraṃ tu hatvā bhagavān dānavārir mahāyaśaḥ vajreṇa viṣṇuyuktena divam eva samāviśat 10 atha vṛtrasya kauravya śarīrād abhiniḥsṛtā brahmahatyā mahāghorā raudrā lokabhayāvahā 11 karālavadanā bhīmā vikṛtā kṛṣṇapiṅgalā prakīrṇamūrdhajā caiva ghoranetrā ca bhārata 12 kapālamālinī caiva kṛśā ca bharatarṣabha rudhirārdrā ca dharmajña cīravastranivāsinī 13 sābhiniṣkramya rājendra tādṛgrūpā bhayāvahā vajriṇaṃ mṛgayām āsa tadā bharatasattama 14 kasya cit tv atha kālasya vṛtrahā kurunandana svargāyābhimukhaḥ prāyāl lokānāṃ hitakāmyayā 15 bisān niḥsaramāṇaṃ tu dṛṣṭvā śakraṃ mahaujasam kaṇṭhe jagrāha devendraṃ sulagnā cābhavat tadā 16 sa hi tasmin samutpanne brahmahatyā kṛte bhaye nalinyāṃ bisamadhyastho babhūvābda gaṇān bahūn 17 anusṛtya tu yatnāt sa tayā vai brahmahatyayā tadā gṛhītaḥ kauravya niśceṣṭaḥ samapadyata 18 tasyā vyapohane śakraḥ paraṃ yatnaṃ cakāra ha na cāśakat tāṃ devendro brahmahatyāṃ vyapohitum 19 gṛhīta eva tu tayā devendro bharatarṣabha pitāmaham upāgamya śirasā pratyapūjayat 20 jñātvā gṛhītaṃ śakraṃ tu dvijapravahahatyayā brahmā saṃcintayām āsa tadā bharatasattama 21 tām uvāca mahābāho brahmahatyāṃ pitāmahaḥ svareṇa madhureṇātha sāntvayann iva bhārata 22 mucyatāṃ tridaśendro 'yaṃ matpriyaṃ kuru bhāmini brūhi kiṃ te karomy adya kāmaṃ kaṃ tvam ihecchasi 23 [brahmahatyā] trilokapūjite deve prīte trailokyakartari kṛtam eveha manye 'haṃ nivāsaṃ tu vidhatsva me 24 tvayā kṛteyaṃ maryādā lokasaṃrakṣaṇārthinā sthāpanā vai sumahatī tvayā devapravartitā 25 prīte tu tvayi dharmajña sarvalokeśvare prabho śakrād apagamiṣyāmi nivāsaṃ tu vidhatsva me 26 [bhī] tatheti tāṃ prāha tadā brahmahatyāṃ pitāmahaḥ upāyataḥ sa śakrasya brahmahatyāṃ vyapohata 27 tataḥ svayambhuvā dhyātas tatra vahnir mahātmanā brahmāṇam upasaṃgamya tato vacanam abravīt 28 prāpto 'smi bhagavan deva tvatsakāśam ariṃdama yat kartavyaṃ mayā deva tad bhavān vaktum arhati 29 [brahmā] bahudhā vibhajiṣyāmi brahmahatyām imām aham śakrasyādya vimokṣārthaṃ caturbhāgaṃ pratīccha me 30 [agni] mama mokṣasya ko 'nto vai brahman dhyāyassva vai prabho etad icchāmi vijñātuṃ tattvato lokapūjitaḥ 31 [brahmā] yas tvāṃ jvalantam āsādya svayaṃ vai mānavaḥ kva cit bījauṣadhi rasair bahne na yakṣyati tamovṛtaḥ 32 tam eṣā yāsyati kṣipraṃ tatraiva ca nivatsyati brahmahatyā havyavāhavyetu te mānasajvaraḥ 33 [bhī] ity uktaḥ pratijagrāha tad vaco havyakavya bhuk pitāmahasya bhagavāṃs tathāca tad abhūt prabho 34 tato vṛkṣauṣadhi tṛṇaṃ samāhūya pitāmahaḥ imam arthaṃ mahārāja vaktuṃ samupacakrame 35 tato vṛkṣauṣadhi tṛṇaṃ tathaivoktaṃ yathātatham vyathitaṃ vahnivad rājan brahmāṇam idam abravīt 36 asmākaṃ brahmahatyāto ko 'nyo lokapitāmaha svabhāvanihatān asmān na punar hantum arhasi 37 vayam agniṃ tathā śītaṃ varṣaṃ ca pavaneritam sahāmaḥ satataṃ deva tathā chedana bhedanam 38 brahmahatyām imām adya bhavataḥ śāsanād vayam grahīṣyāmas trilokeśa mokṣaṃ cintayatāṃ bhavān 39 [brahmā] parvakāle tu saṃprāpte yo vai chedana bhedanam kariṣyati naro mohāt tam eṣānugamiṣyati 40 [bhī] tato vṛkṣauṣadhi tṛṇam evam uktaṃ mahātmanā brahmāṇam abhisaṃpūjya jagāmāśu yathāgatam 41 āhūyāprasaro devas tato lokapitāmahaḥ vācā madhurayā prāha sāntvayann iva bhārata 42 iyam indrād anuprāptā brahmahatyā varāṅganāḥ caturtham asyā bhāgaṃ hi mayoktāḥ saṃpratīcchata 43 [apsarasa] grahaṇe kṛtabuddhīnāṃ deveśa tava śāsanāt mokṣaṃ samayato 'smākaṃ cintayasva pitāmaha 44 [brahmā] rajasvalāsu nārīṣu yo vai maithunam ācaret tam eṣā yāsyati kṣipraṃ vyetu vo mānaso jvaraḥ 45 [bhī] tatheti hṛṣṭamanasa uktvāthāpsarasāṃ gaṇāḥ svāni sthānāni saṃprāpya remire bharatarṣabha 46 tatas trilokakṛd devaḥ punar eva mahātapaḥ apaḥ saṃcintayām āsa dhyātās tāś cāpy athāgaman 47 tās tu sarvāḥ samāgamya brahmāṇam amitaujasam idam ūcur vaco rājan pranipatya pitāmaham 48 imā sma deva saṃprāptās tvatsakāśam ariṃdama śāsanāt tava deveśa samājñāpaya no vibho 49 [brahmā] iyaṃ vṛtrād anuprāptā puruhūtaṃ mahābhayā brahmahatyā caturthāṃśam asyā yūyaṃ praticchata 50 [āpah] evaṃ bhavatu lokeśa yathā vadasi naḥ prabho mokṣaṃ samayato 'smākaṃ saṃcintayitum arhasi 51 tvaṃ hi deveśa sarvasya jagataḥ paramo guruḥ ko 'nyaḥ prasādo hi bhaved yaḥ kṛcchrānnaḥ samuddharet 52 [brahmā] alpā iti matiṃ kṛtvā yo naro buddhimohitaḥ śleṣma mūtra purīṣāṇi yuṣmāsu pratimokṣyati 53 tam eṣā yāsyati kṣipraṃ tatraiva ca nivatsyati tathā vo bhavitā mokṣa iti satyaṃ bravīmi vaḥ 54 [bhī] tato vimucya devendraṃ brahmahatyā yudhiṣṭhira yathā nisṛṣṭaṃ taṃ deśam agacchad devaśāsanāt 55 evaṃ śakreṇa saṃprāptā brahmahatyā janādhipa pitāmaham anujñāpya so 'śvamedham akalpayat 56 śrūyate hi mahārāja saṃprāptā vāsavena vai brahmahatyā tataḥ śuddhiṃ hayamedhena labdhavān 57 samavāpya śriyaṃ devo hatvārīṃś ca sahasraśaḥ praharṣam atulaṃ lebhe vāsavaḥ pṛthivīpate 58 vṛtrasya rudhirāc caiva khukhundāḥ pārtha jajñire dvijātibhir abhakṣyās te dīkṣitaiś ca tapodhanaiḥ 59 sarvāvasthaṃ tvam apy eṣāṃ dvijātīnāṃ priyaṃ kuru ime hi bhūtale devāḥ prathitāḥ kurunandana 60 evaṃ śakreṇa kauravya buddhisaukṣmyān mahāsuraḥ upāyapūrvaṃ nihato vṛtro 'thāmita tejasā 61 evaṃ tvam api kauravya pṛthivyām aparājitaḥ bhaviṣyasi yathā devaḥ śatakratur amitrahā 62 ye tu śakra kathāṃ divyām imāṃ parvasu parvasu vipramadhye pathiṣyanti na te prāpsyanti kilbiṣam 63 ity etad vṛtram āśritya śakrasyātyadbhutaṃ mahat kathitaṃ karma te tāta kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi |