Sacred Texts Hinduism Mahabharata Index Book 3 Index Previous Next
|
1
[व] धनंजयॊत्सुकास ते तु वने तस्मिन महारथाः नयवसन्त महाभागा दरौपद्या सह पाण्डवाः 2 अथापश्यन महात्मानं देवर्षिं तत्र नारदम दीप्यमानं शरिया बराह्म्या दीप्ताग्निसमतेजसम 3 स तैः परिवृतः शरीमान भरातृभिः कुरुसत्तमः विबभाव अतिदीप्तौजॊ देवैर इव शतक्रतुः 4 यथा च वेदान सावित्री याज्ञसेनी तथा सती न जहौ धर्मतः पार्थान मेरुम अर्कप्रभा यथा 5 परतिगृह्य तु तां पूजां नारदॊ भगवान ऋषिः आश्वासयद धर्मसुतं युक्तरूपम इवानघ 6 उवाच च महात्मानं धर्मराजं युधिष्ठिरम बरूहि धर्मभृतां शरेष्ठ केनार्थः किं ददामि ते 7 अथ धर्मसुतॊ राजा परणम्य भरातृभिः सह उवाच पराञ्जलिर वाक्यं नारदं देव संमितम 8 तवयि तुष्टे महाभाग सर्वलॊकाभिपूजिते कृतम इत्य एव मन्ये ऽहं परसादात तव सुव्रत 9 यदि तव अहम अनुग्राह्यॊ भरातृभिः सहितॊ ऽनघ संदेहं मे मुनिश्रेष्ठ हृदिस्थं छेत्तुम अर्हसि 10 परदक्षिणं यः कुरुते पृथिवीं तीर्थतत्परः किं फलं तस्य कार्त्स्न्येन तद बरह्मन वक्तुम अर्हसि 11 [न] शृणु राजन्न अवहितॊ यथा भीष्मेण भारत पुलस्त्यस्य सकाशाद वै सर्वम एतद उपश्रुतम 12 पुरा भागीरथी तीरे भीष्मॊ धर्मभृतां वरः पित्र्यं वरतं समास्थाय नयवसन मुनिवत तदा 13 शुभे देशे महाराज पुण्ये देवर्षिसेविते गङ्गा दवारे महातेजॊ देवगन्धर्वसेविते 14 स पितॄंस तर्पयाम आस देवांश च परमद्युतिः ऋषींश च तॊषयाम आस विधिदृष्टेन कर्मणा 15 कस्य चित तव अथ कालस्य जपन्न एव महातपाः ददर्शाद्भुतसंकाशं पुलस्त्यम ऋषिसत्तमम 16 स तं दृष्ट्वॊग्र तपसं दीप्यमानम इव शरिया परहर्षम अतुलं लेभे विस्मयं च परं ययौ 17 उपस्थितं महाराज पूजयाम आस भारत भीष्मॊ धर्मभृतां शरेष्ठॊ विधिदृष्टेन कर्मणा 18 शिरसा चार्घ्यम आदाय शुचिः परयत मानसः नाम संकीर्तयाम आस तस्मिन बरह्मर्षिसत्तमे 19 भीष्मॊ ऽहम अस्मि भद्रं ते दासॊ ऽसमि तव सुव्रत तव संदर्शनाद एव मुक्तॊ ऽहं सर्वकिल्बिषैः 20 एवम उक्त्वा महाराज भीष्मॊ धर्मभृतां वरः वाग्यतः पराञ्जलिर भूत्वा तूष्णीम आसीद युधिष्ठिर 21 तं दृष्ट्वा नियमेनाथ सवाध्यायाम्नाय कर्शितम भीष्मं कुरु कुलश्रेष्ठं मुनिः परीतमनाभवत 22 [पुलस्त्य] अनेन तव धर्मज्ञ परश्रयेण दमेन च सत्येन च महाभाग तुष्टॊ ऽसमि तव सर्वशः 23 यस्येदृशस ते धर्मॊ ऽयं पितृभक्त्याश्रितॊ ऽनघ तेन पश्यसि मां पुत्र परीतिश चापि मम तवयि 24 अमॊघदर्शी भीष्माहं बरूहि किं करवाणि ते यद वक्ष्यसि कुरुश्रेष्ठ तस्य दातास्मि ते ऽनघ 25 [भ] परीते तवयि महाभाग सर्वलॊकाभिपूजिते कृतम इत्य एव मन्ये ऽहं यद अहं दृष्टवान परभुम 26 यदि तव अहम अनुग्राह्यस तव धर्मभृतां वर वक्ष्यामि हृत्स्थं संदेहं तन मे तवं वक्तुम अर्हसि 27 अस्ति मे भगवन कश चित तीर्थेभ्यॊ धर्मसंशयः तम अहं शरॊतुम इच्छामि पृथक संकीर्तितं तवया 28 परदक्षिणं यः पृथिवीं करॊत्य अमितविक्रम किं फलं तस्य विप्रर्षे तन मे बरूहि तपॊधन 29 [प] हन्त ते ऽहं परवक्ष्यामि यद ऋषीणां परायणम तद एकाग्रमनास तात शृणु तीर्थेषु यत फलम 30 यस्य हस्तौ च पादौ च मनश चैव सुसंयतम विद्या तपश च कीर्तिश च स तीर्थफलम अश्नुते 31 परतिग्रहाद उपावृत्तः संतुष्टॊ नियतः शुचिः अहं कारनिवृत्तिश च स तीर्थफलम अश्नुते 32 अकल्ककॊ निरारम्भॊ लघ्व आहारॊ जितेन्द्रियः विमुक्तः सर्वदॊषैर यः स तीर्थफलम अश्नुते 33 अक्रॊधनश च राजेन्द्र सत्यशीलॊ दृढव्रतः आत्मॊपमश च भूतेषु स तीर्थफलम अश्नुते 34 ऋषिभिः करतवः परॊक्ता वेदेष्व इह यथाक्रमम फलं चैव यथातत्त्वं परेत्य चेह च सर्वशः 35 न ते शक्या दरिद्रेण यज्ञाः पराप्तुं महीपते बहूपकरणा यज्ञा नाना संभारविस्तराः 36 पराप्यन्ते पार्थिवैर एते समृद्धैर वा नरैः कव चित नार्थान्य ऊनॊपकरणैर एकात्मभिर असंहतैः 37 यॊ दरिद्रैर अपि विधिः शक्यः पराप्तुं नरेश्वर तुल्यॊ यज्ञफलैः पुण्यैस तं निबॊध युधां वर 38 ऋषीणां परमं गुह्यम इदं भरतसत्तम तीर्थाभिगमनं पुण्यं यज्ञैर अपि विशिष्यते 39 अनुपॊष्य तरिरात्राणि तीर्थान्य अनभिगम्य च अदत्त्वा काञ्चनं गाश च दरिद्रॊ नाम जायते 40 अग्निष्टॊमादिभिर यज्ञैर इष्ट्वा विपुलदक्षिणैः न तत फलम अवाप्नॊति तीर्थाभिगमनेन यत 41 नृलॊके देवदेवस्य तीर्थं तरैलॊक्यविश्रुतम पुष्करं नाम विख्यातं महाभागः समाविशेत 42 दशकॊटिसहस्राणि तीर्थानां वै महीपते सांनिध्यं पुष्करे येषां तरिसंध्यं कुरुनन्दन 43 आदित्या वसवॊ रुद्राः साध्याश च स मरुद्गणाः गन्धर्वाप्सरसश चैव नित्यं संनिहिता विभॊ 44 यत्र देवास तपस तप्त्वा दैत्या बरह्मर्षयस तथा दिव्ययॊगा महाराज पुण्येन महतान्विताः 45 मनसाप्य अभिकामस्य पुष्कराणि मनस्विनः पूयन्ते सर्वपापानि नाकपृष्ठे च पूज्यते 46 तस्मिंस तीर्थे महाभाग नित्यम एव पिता महः उवास परमप्रीतॊ देवदानव संम्मतः 47 पुष्करेषु महाभाग देवाः सर्षिपुरॊगमाः सिद्धिं समभिसंप्राप्ताः पुण्येन महतान्विताः 48 तत्राभिषेकं यः कुर्यात पितृदेवार्चने रतः अश्वमेधं दशगुणं परवदन्ति मनीषिणः 49 अप्य एकं भॊजयेद विप्रं पुष्करारण्यम आश्रितः तेनासौ कर्मणा भीष्म परेत्य चेह च मॊदते 50 शाकमूलफलैर वापि येन वर्तयते सवयम तद वै दद्याद बराह्मणाय शरद्धावान अनसूयकः तेनैव पराप्नुयात पराज्ञॊ हयमेध फलं नरः 51 बराह्मणः कषत्रियॊ वैश्यः शूद्रॊ वा राजसत्तम न वियॊनिं वरजन्त्य एते सनातास तीर्थे महात्मनः 52 कार्तिक्यां तु विशेषेण यॊ ऽभिगच्छेत पुष्करम फलं तत्राक्षयं तस्य वर्धते भरतर्षभ 53 सायंप्रातः समरेद यस तु पुष्कराणि कृताञ्जलिः उपस्पृष्टं भवेत तेन सर्वतीर्थेषु भारत पराप्नुयाच च नरॊ लॊकान बरह्मणः सदने ऽकषयान 54 जन्मप्रभृति यत पापं सत्रियॊ वा पुरुषस्य वा पुष्करे सनातमात्रस्य सर्वम एव परणश्यति 55 यथा सुराणां सर्वेषाम आदिस तु मधुसूदनः तथैव पुष्करं राजंस तीर्थानाम आदिर उच्यते 56 उष्य दवादश वर्षाणि पुष्करे नियतः शुचिः करतून सर्वान अवाप्नॊति बरह्मलॊकं च गच्छति 57 यस तु वर्षशतं पूर्णम अग्निहॊत्रम उपासते कार्तिकीं वा वसेद एकां पुष्करे समम एव तत 58 पुष्करं पुष्करं गन्तुं दुष्करं पुष्करे तपः दुष्करं पुष्करे दानं वस्तुं चैव सुदुष्करम 59 उष्य दवादश रात्रं तु नियतॊ नियताशनः परदक्षिणम उपावृत्तॊ जम्बू मार्गं समाविशेत 60 जम्बू मार्गं समाविश्य देवर्षिपितृसेवितम अश्वमेधम अवाप्नॊति विष्णुलॊकं च गच्छति 61 तत्रॊष्य रजनीः पञ्च षष्ठ कालक्षमी नरः न दुर्गतिम अवाप्नॊति सिद्धिं पराप्नॊति चॊत्तमाम 62 जम्बू मार्गाद उपावृत्तॊ गच्छेत तण्डुलिकाश्रमम न दुर्गतिम अवाप्नॊति सवर्गलॊके च पूज्यते 63 अगस्य सर आसाद्य पितृदेवार्चने रतः तरिरात्रॊपॊषितॊ राजन्न अग्निष्टॊम फलं लभेत 64 शाकवृत्तिः फलैर वापि कौमारं विन्दते पदम कण्वाश्रमं समासाद्य शरीजुष्टं लॊकपूजितम 65 धर्मारण्यं हि तत पुण्यम आद्यं च भरतर्षभ यत्र परविष्टमात्रॊ वै पापेभ्यॊ विप्रमुच्यते 66 अर्चयित्वा पितॄन देवान नियतॊ नियताशनः सर्वकामसमृद्धस्य यज्ञस्य फलम अश्नुते 67 परदक्षिणं ततः कृत्वा ययाति पतनं वरजेत हयमेधस्य यज्ञस्य फलं पराप्नॊति तत्र वै 68 महाकालं ततॊ गच्छेन नियतॊ नियताशनः कॊटितीर्थम उपस्पृश्य हयमेध फलं लभेत 69 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ पुण्यस्थानम उमापतेः नाम्ना भद्र वटं नाम तरिषु लॊकेषु विश्रुतम 70 तत्राभिगम्य चेशानं गॊसहस्रफलं लभेत महादेव परसादाच च गाणपत्यम अवाप्नुयात 71 नर्मदाम अथ चासाद्य नदीं तरैलॊक्यविश्रुताम तर्पयित्वा पितॄन देवान अग्निष्टॊम फलं लभेत 72 दक्षिणं सिन्धुम आसाद्य बरह्म चारी जितेन्द्रियः अग्निष्टॊमम अवाप्नॊति विमानं चाधिरॊहति 73 चर्मण्वतीं समासाद्य नियतॊ नियताशनः रन्ति देवाभ्यनुज्ञातॊ अग्निष्टॊम फलं लभेत 74 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ हिमवत्सुतम अर्बुदम पृथिव्यां यत्र वै छिद्रं पूर्वम आसीद युधिष्ठिर 75 तत्राश्रमॊ वसिष्ठस्य तरिषु लॊकेषु विश्रुतः तत्रॊष्य रजनीम एकां गॊसहस्रफलं लभेत 76 पिङ्गा तीर्थम उपस्पृश्य बरह्म चारी जितेन्द्रियः कपिलानां नरव्याघ्र शतस्य फलम अश्नुते 77 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ परभासं लॊकविश्रुतम यत्र संनिहितॊ नित्यं सवयम एव हुताशनः देवतानां मुखं वीर अनलॊ ऽनिलसारथिः 78 तस्मिंस तीर्थवरे सनात्वा शुचिः परयत मानसः अग्निष्टॊमातिरात्राभ्यां फलं पराप्नॊति मानवः 79 ततॊ गत्वा सरस्वत्याः सागरस्य च संगमे गॊसहस्रफलं पराप्य सवर्गलॊके महीयते दीप्यमानॊ ऽगनिवन नित्यं परभया भरतर्षभ 80 तरिरात्रम उषितस तत्र तर्पयेत पितृदेवताः परभासते यथा सॊमॊ अश्वमेधं च विन्दति 81 वरदानं ततॊ गच्छेत तीर्थं भरतसत्तम विष्णॊर दुर्वाससा यत्र वरॊ दत्तॊ युधिष्ठिर 82 वरदाने नरः सनात्वा गॊसहस्रफलं लभेत ततॊ दवारवतीं गच्छेन नियतॊ नियताशनः पिण्डारके नरः सनात्वा लभेद बहुसुवर्णकम 83 तस्मिंस तीर्थे महाभाग पद्मलक्षणलक्षिताः अद्यापि मुद्रा दृश्यन्ते तद अद्भुतम अरिंदम 84 तरिशूलाङ्कानि पद्मानि दृश्यन्ते कुरुनन्दन महादेवस्य सांनिध्यं तत्रैव भरतर्षभ 85 सागरस्य च सिन्धॊश च संगमं पराप्य भारत तीर्थे सलिलराजस्य सनात्वा परयत मानसः 86 तर्पयित्वा पितॄन देवान ऋषींश च भरतर्षभ पराप्नॊति वारुणं लॊकं दीप्यमानः सवतेजसा 87 शङ्कुकर्णेश्वरं देवम अर्चयित्वा युधिष्ठिर अश्वमेधं दशगुणं परवदन्ति मनीषिणः 88 परदक्षिणम उपावृत्य गच्छेत भरतर्षभ तीर्थं कुरु वरश्रेष्ठ तरिषु लॊकेषु विश्रुतम दृमीति नाम्ना विख्यातं सर्वपापप्रमॊचनम 89 यत्र बरह्मादयॊ देवा उपासन्ते महेश्वरम तत्र सनात्वार्चयित्वा च रुद्रं देवगणैर वृतम जन्मप्रभृति पापानि कृतानि नुदते नरः 90 दृमी चात्र नरश्रेष्ठ सर्वदेवैर अभिष्टुता तत्र सनात्वा नरव्याघ्र हयमेधम अवाप्नुयात 91 जित्वा यत्र महाप्राज्ञ विष्णुना परभ विष्णुना पुरा शौचं कृतं राजन हत्वा दैवतकण्टकान 92 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ वसॊर धाराम अभिष्टुताम गमनाद एव तस्यां हि हयमेधम अवाप्नुयात 93 सनात्वा कुरु वरश्रेष्ठ परयतात्मा तु मानवः तर्प्य देवान पितॄंश चैव विष्णुलॊके महीयते 94 तीर्थं चात्र परं पुण्यं वसूनां भरतर्षभ तत्र सनात्वा च पीत्वा च वसूनां संमतॊ भवेत 95 सिन्धूत्तमम इति खयातं सर्वपापप्रणाशनम तत्र सनात्वा नरश्रेष्ठ लभेद बहुसुवर्णकम 96 बरह्म तुङ्गं समासाद्य शुचिः परयत मानसः बरह्मलॊकम अवाप्नॊति सुकृती विरजा नरः 97 कुमारिकाणां शक्रस्य तीर्थं सिद्धनिषेवितम तत्र सनात्वा नरः कषिप्रं शक्र लॊकम अवाप्नुयात 98 रेणुकायाश च तत्रैव तीर्थं देव निषेवितम तत्र सनात्वा भवेद विप्रॊ विमलश चन्द्रमा यथा 99 अथ पञ्चनदं गत्वा नियतॊ नियताशनः पञ्च यज्ञान अवाप्नॊति करमशॊ ये ऽनुकीर्तिताः 100 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ भीमायाः सथानम उत्तमम तत्र सनात्वा तु यॊन्यां वै नरॊ भरतसत्तम 101 देव्याः पुत्रॊ भवेद राजंस तप्तकुण्डलविग्रहः गवां शतसहस्रस्य फलं चैवाप्नुयान महत 102 गिरिमुञ्जं समासाद्य तरिषु लॊकेषु विश्रुतम पिता महं नमस्कृत्य गॊसहस्रफलं लभेत 103 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ विमलं तीर्थम उत्तमम अद्यापि यत्र दृश्यन्ते मत्स्याः सौवर्णराजताः 104 तत्र सनात्वा नरश्रेष्ठ वाजपेयम अवाप्नुयात सर्वपापविशुद्धात्मा गच्छेच च परमां गतिम 105 ततॊ गच्छेत मलदां तरिषु लॊकेषु विश्रुताम पश्चिमायां तु संध्यायाम उपस्पृश्य यथाविधि 106 चरुं नरेन्द्र सप्तार्चेर यथाशक्ति निवेदयेत पितॄणाम अक्षयं दानं परवदन्ति मनीषिणः 107 गवां शतसहस्रेण राजसूय शतेन च अश्वमेध सहस्रेण शरेयान सप्तार्चिषश चरुः 108 ततॊ निवृत्तॊ राजेन्द्र वस्त्रा पदम अथाविशेत अभिगम्य महादेवम अश्वमेध फलं लभेत 109 मणिमन्तं समासाद्य बरह्म चारी समाहितः एकरात्रॊषितॊ राजन्न अग्निष्टॊम फलं लभेत 110 अथ गच्छेत राजेन्द्र देविकां लॊकविश्रुताम परसूतिर यत्र विप्राणां शरूयते भरतर्षभ 111 तरिशूलपाणेः सथानं च तरिषु लॊकेषु विश्रुतम देविकायां नरः सनात्वा समभ्यर्च्य महेश्वरम 112 यथाशक्ति चरुं तत्र निवेद्य भरतर्षभ सर्वकामसमृद्धस्य यज्ञस्य लभते फलम 113 कामाख्यं तत्र रुद्रस्य तीर्थं देवर्षिसेवितम तत्र सनात्वा नरः कषिप्रं सिद्धिम आप्नॊति भारत 114 यजनं याजनं गत्वा तथैव बरह्म वालुकाम पुष्पन्यास उपस्पृश्य न शॊचेन मरणं ततः 115 अर्धयॊजनविस्तारां पञ्चयॊजनम आयताम एतावद देविकाम आहुः पुण्यां देवर्षिसेविताम 116 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ दीर्घसत्रं यथाक्रमम यत्र बरह्मादयॊ देवाः सिद्धाश च परमर्षयः दीर्घसत्रम उपासन्ते दक्षिणाभिर यतव्रताः 117 गमनाद एव राजेन्द्र दीर्घसत्रम अरिंदम राजसूयाश्वमेधाभ्यां फलं पराप्नॊति मानवः 118 ततॊ विनशनं गच्छेन नियतॊ नियताशनः गच्छत्य अन्तर्हिता यत्र मरु पृष्ठे सरस्वती चमसे च शिवॊद्भेदे नागॊद्भेदे च दृश्यते 119 सनात्वा च चमसॊद्भेदे अग्निष्टॊम फलं लभेत शिवॊद्भेदे नरः सनात्वा गॊसहस्रफलं लभेत 120 नागॊद्भेदे नरः सनात्वा नागलॊकम अवाप्नुयात शशयानं च राजेन्द्र तीर्थम आसाद्य दुर्लभम शशरूपप्रतिछन्नाः पुष्करा यत्र भारत 121 सरस्वत्यां महाराज अनु संवत्सरं हि ते सनायन्ते भरतश्रेष्ठ वृत्तां वै कार्तिकीं सदा 122 तत्र सनात्वा नरव्याघ्र दयॊतते शशिवत सदा गॊसहस्रपलं चैव पराप्नुयाद भरतर्षभ 123 कुमार कॊटिम आसाद्य नियतः कुरुनन्दन तत्राभिषेकं कुर्वीत पितृदेवार्चने रतः गवामयम अवाप्नॊति कुलं चैव समुद्धरेत 124 ततॊ गच्छेत धर्मज्ञ रुद्र कॊटिं समाहितः पुरा यत्र महाराज ऋषिकॊटिः समाहिता परहर्षेण च संविष्टा देव दर्शनकाङ्क्षया 125 अहं पूर्वम अहं पूर्वं दरक्ष्यामि वृषभध्वजम एवं संप्रस्थिता राजन्न ऋषयः किल भारत 126 ततॊ यॊगेष्वरेणापि यॊगम आस्थाय भूपते तेषां मन्युप्रणाशार्थम ऋषीणां भावितात्मनाम 127 सृष्टा कॊटिस तु रुद्राणाम ऋषीणाम अग्रतः सथिता मया पूर्वतरं दृष्ट इति ते मेनिरे पृथक 128 तेषां तुष्टॊ महादेव ऋषीणाम उग्रतेजसाम भक्त्या परमया राजन वरं तेषां परदिष्टवान अद्य परभृति युष्माकं धर्मवृद्धिर भविष्यति 129 तत्र सनात्वा नरव्याघ्र रुद्र कॊट्यां नरः शुचिः अश्वमेधम अवाप्नॊति कुलं चैव समुद्धरेत 130 ततॊ गच्छेत राजेन्द्र संगमं लॊकविश्रुतम सरस्वत्या महापुण्यम उपासन्ते जनार्दनम 131 यत्र बरह्मादयॊ देवा ऋषयः सिद्धचारणाः अभिगच्छन्ति राजेन्द्र चैत्रशुक्लचतुर्दशीम 132 तत्र सनात्वा नरव्याघ्र विन्देद बहुसुवर्णकम सर्वपापविशुद्धात्मा बरह्मलॊकं च गच्छति 133 ऋषीणां यत्र सत्राणि समाप्तानि नराधिप सत्रावसानम आसाद्य गॊसहस्रफलं लभेत |
1
[v] dhanaṃjayotsukās te tu vane tasmin mahārathāḥ nyavasanta mahābhāgā draupadyā saha pāṇḍavāḥ 2 athāpaśyan mahātmānaṃ devarṣiṃ tatra nāradam dīpyamānaṃ śriyā brāhmyā dīptāgnisamatejasam 3 sa taiḥ parivṛtaḥ śrīmān bhrātṛbhiḥ kurusattamaḥ vibabhāv atidīptaujo devair iva śatakratuḥ 4 yathā ca vedān sāvitrī yājñasenī tathā satī na jahau dharmataḥ pārthān merum arkaprabhā yathā 5 pratigṛhya tu tāṃ pūjāṃ nārado bhagavān ṛṣiḥ āśvāsayad dharmasutaṃ yuktarūpam ivānagha 6 uvāca ca mahātmānaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram brūhi dharmabhṛtāṃ śreṣṭha kenārthaḥ kiṃ dadāmi te 7 atha dharmasuto rājā praṇamya bhrātṛbhiḥ saha uvāca prāñjalir vākyaṃ nāradaṃ deva saṃmitam 8 tvayi tuṣṭe mahābhāga sarvalokābhipūjite kṛtam ity eva manye 'haṃ prasādāt tava suvrata 9 yadi tv aham anugrāhyo bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha saṃdehaṃ me muniśreṣṭha hṛdisthaṃ chettum arhasi 10 pradakṣiṇaṃ yaḥ kurute pṛthivīṃ tīrthatatparaḥ kiṃ phalaṃ tasya kārtsnyena tad brahman vaktum arhasi 11 [n] śṛṇu rājann avahito yathā bhīṣmeṇa bhārata pulastyasya sakāśād vai sarvam etad upaśrutam 12 purā bhāgīrathī tīre bhīṣmo dharmabhṛtāṃ varaḥ pitryaṃ vrataṃ samāsthāya nyavasan munivat tadā 13 śubhe deśe mahārāja puṇye devarṣisevite gaṅgā dvāre mahātejo devagandharvasevite 14 sa pitṝṃs tarpayām āsa devāṃś ca paramadyutiḥ ṛṣīṃś ca toṣayām āsa vidhidṛṣṭena karmaṇā 15 kasya cit tv atha kālasya japann eva mahātapāḥ dadarśādbhutasaṃkāśaṃ pulastyam ṛṣisattamam 16 sa taṃ dṛṣṭvogra tapasaṃ dīpyamānam iva śriyā praharṣam atulaṃ lebhe vismayaṃ ca paraṃ yayau 17 upasthitaṃ mahārāja pūjayām āsa bhārata bhīṣmo dharmabhṛtāṃ śreṣṭho vidhidṛṣṭena karmaṇā 18 śirasā cārghyam ādāya śuciḥ prayata mānasaḥ nāma saṃkīrtayām āsa tasmin brahmarṣisattame 19 bhīṣmo 'ham asmi bhadraṃ te dāso 'smi tava suvrata tava saṃdarśanād eva mukto 'haṃ sarvakilbiṣaiḥ 20 evam uktvā mahārāja bhīṣmo dharmabhṛtāṃ varaḥ vāgyataḥ prāñjalir bhūtvā tūṣṇīm āsīd yudhiṣṭhira 21 taṃ dṛṣṭvā niyamenātha svādhyāyāmnāya karśitam bhīṣmaṃ kuru kulaśreṣṭhaṃ muniḥ prītamanābhavat 22 [pulastya] anena tava dharmajña praśrayeṇa damena ca satyena ca mahābhāga tuṣṭo 'smi tava sarvaśaḥ 23 yasyedṛśas te dharmo 'yaṃ pitṛbhaktyāśrito 'nagha tena paśyasi māṃ putra prītiś cāpi mama tvayi 24 amoghadarśī bhīṣmāhaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te yad vakṣyasi kuruśreṣṭha tasya dātāsmi te 'nagha 25 [bh] prīte tvayi mahābhāga sarvalokābhipūjite kṛtam ity eva manye 'haṃ yad ahaṃ dṛṣṭavān prabhum 26 yadi tv aham anugrāhyas tava dharmabhṛtāṃ vara vakṣyāmi hṛtsthaṃ saṃdehaṃ tan me tvaṃ vaktum arhasi 27 asti me bhagavan kaś cit tīrthebhyo dharmasaṃśayaḥ tam ahaṃ śrotum icchāmi pṛthak saṃkīrtitaṃ tvayā 28 pradakṣiṇaṃ yaḥ pṛthivīṃ karoty amitavikrama kiṃ phalaṃ tasya viprarṣe tan me brūhi tapodhana 29 [p] hanta te 'haṃ pravakṣyāmi yad ṛṣīṇāṃ parāyaṇam tad ekāgramanās tāta śṛṇu tīrtheṣu yat phalam 30 yasya hastau ca pādau ca manaś caiva susaṃyatam vidyā tapaś ca kīrtiś ca sa tīrthaphalam aśnute 31 pratigrahād upāvṛttaḥ saṃtuṣṭo niyataḥ śuciḥ ahaṃ kāranivṛttiś ca sa tīrthaphalam aśnute 32 akalkako nirārambho laghv āhāro jitendriyaḥ vimuktaḥ sarvadoṣair yaḥ sa tīrthaphalam aśnute 33 akrodhanaś ca rājendra satyaśīlo dṛḍhavrataḥ ātmopamaś ca bhūteṣu sa tīrthaphalam aśnute 34 ṛṣibhiḥ kratavaḥ proktā vedeṣv iha yathākramam phalaṃ caiva yathātattvaṃ pretya ceha ca sarvaśaḥ 35 na te śakyā daridreṇa yajñāḥ prāptuṃ mahīpate bahūpakaraṇā yajñā nānā saṃbhāravistarāḥ 36 prāpyante pārthivair ete samṛddhair vā naraiḥ kva cit nārthāny ūnopakaraṇair ekātmabhir asaṃhataiḥ 37 yo daridrair api vidhiḥ śakyaḥ prāptuṃ nareśvara tulyo yajñaphalaiḥ puṇyais taṃ nibodha yudhāṃ vara 38 ṛṣīṇāṃ paramaṃ guhyam idaṃ bharatasattama tīrthābhigamanaṃ puṇyaṃ yajñair api viśiṣyate 39 anupoṣya trirātrāṇi tīrthāny anabhigamya ca adattvā kāñcanaṃ gāś ca daridro nāma jāyate 40 agniṣṭomādibhir yajñair iṣṭvā vipuladakṣiṇaiḥ na tat phalam avāpnoti tīrthābhigamanena yat 41 nṛloke devadevasya tīrthaṃ trailokyaviśrutam puṣkaraṃ nāma vikhyātaṃ mahābhāgaḥ samāviśet 42 daśakoṭisahasrāṇi tīrthānāṃ vai mahīpate sāṃnidhyaṃ puṣkare yeṣāṃ trisaṃdhyaṃ kurunandana 43 ādityā vasavo rudrāḥ sādhyāś ca sa marudgaṇāḥ gandharvāpsarasaś caiva nityaṃ saṃnihitā vibho 44 yatra devās tapas taptvā daityā brahmarṣayas tathā divyayogā mahārāja puṇyena mahatānvitāḥ 45 manasāpy abhikāmasya puṣkarāṇi manasvinaḥ pūyante sarvapāpāni nākapṛṣṭhe ca pūjyate 46 tasmiṃs tīrthe mahābhāga nityam eva pitā mahaḥ uvāsa paramaprīto devadānava saṃmmataḥ 47 puṣkareṣu mahābhāga devāḥ sarṣipurogamāḥ siddhiṃ samabhisaṃprāptāḥ puṇyena mahatānvitāḥ 48 tatrābhiṣekaṃ yaḥ kuryāt pitṛdevārcane rataḥ aśvamedhaṃ daśaguṇaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ 49 apy ekaṃ bhojayed vipraṃ puṣkarāraṇyam āśritaḥ tenāsau karmaṇā bhīṣma pretya ceha ca modate 50 śākamūlaphalair vāpi yena vartayate svayam tad vai dadyād brāhmaṇāya śraddhāvān anasūyakaḥ tenaiva prāpnuyāt prājño hayamedha phalaṃ naraḥ 51 brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiśyaḥ śūdro vā rājasattama na viyoniṃ vrajanty ete snātās tīrthe mahātmanaḥ 52 kārtikyāṃ tu viśeṣeṇa yo 'bhigaccheta puṣkaram phalaṃ tatrākṣayaṃ tasya vardhate bharatarṣabha 53 sāyaṃprātaḥ smared yas tu puṣkarāṇi kṛtāñjaliḥ upaspṛṣṭaṃ bhavet tena sarvatīrtheṣu bhārata prāpnuyāc ca naro lokān brahmaṇaḥ sadane 'kṣayān 54 janmaprabhṛti yat pāpaṃ striyo vā puruṣasya vā puṣkare snātamātrasya sarvam eva praṇaśyati 55 yathā surāṇāṃ sarveṣām ādis tu madhusūdanaḥ tathaiva puṣkaraṃ rājaṃs tīrthānām ādir ucyate 56 uṣya dvādaśa varṣāṇi puṣkare niyataḥ śuciḥ kratūn sarvān avāpnoti brahmalokaṃ ca gacchati 57 yas tu varṣaśataṃ pūrṇam agnihotram upāsate kārtikīṃ vā vased ekāṃ puṣkare samam eva tat 58 puṣkaraṃ puṣkaraṃ gantuṃ duṣkaraṃ puṣkare tapaḥ duṣkaraṃ puṣkare dānaṃ vastuṃ caiva suduṣkaram 59 uṣya dvādaśa rātraṃ tu niyato niyatāśanaḥ pradakṣiṇam upāvṛtto jambū mārgaṃ samāviśet 60 jambū mārgaṃ samāviśya devarṣipitṛsevitam aśvamedham avāpnoti viṣṇulokaṃ ca gacchati 61 tatroṣya rajanīḥ pañca ṣaṣṭha kālakṣamī naraḥ na durgatim avāpnoti siddhiṃ prāpnoti cottamām 62 jambū mārgād upāvṛtto gacchet taṇḍulikāśramam na durgatim avāpnoti svargaloke ca pūjyate 63 agasya sara āsādya pitṛdevārcane rataḥ trirātropoṣito rājann agniṣṭoma phalaṃ labhet 64 śākavṛttiḥ phalair vāpi kaumāraṃ vindate padam kaṇvāśramaṃ samāsādya śrījuṣṭaṃ lokapūjitam 65 dharmāraṇyaṃ hi tat puṇyam ādyaṃ ca bharatarṣabha yatra praviṣṭamātro vai pāpebhyo vipramucyate 66 arcayitvā pitṝn devān niyato niyatāśanaḥ sarvakāmasamṛddhasya yajñasya phalam aśnute 67 pradakṣiṇaṃ tataḥ kṛtvā yayāti patanaṃ vrajet hayamedhasya yajñasya phalaṃ prāpnoti tatra vai 68 mahākālaṃ tato gacchen niyato niyatāśanaḥ koṭitīrtham upaspṛśya hayamedha phalaṃ labhet 69 tato gaccheta dharmajña puṇyasthānam umāpateḥ nāmnā bhadra vaṭaṃ nāma triṣu lokeṣu viśrutam 70 tatrābhigamya ceśānaṃ gosahasraphalaṃ labhet mahādeva prasādāc ca gāṇapatyam avāpnuyāt 71 narmadām atha cāsādya nadīṃ trailokyaviśrutām tarpayitvā pitṝn devān agniṣṭoma phalaṃ labhet 72 dakṣiṇaṃ sindhum āsādya brahma cārī jitendriyaḥ agniṣṭomam avāpnoti vimānaṃ cādhirohati 73 carmaṇvatīṃ samāsādya niyato niyatāśanaḥ ranti devābhyanujñāto agniṣṭoma phalaṃ labhet 74 tato gaccheta dharmajña himavatsutam arbudam pṛthivyāṃ yatra vai chidraṃ pūrvam āsīd yudhiṣṭhira 75 tatrāśramo vasiṣṭhasya triṣu lokeṣu viśrutaḥ tatroṣya rajanīm ekāṃ gosahasraphalaṃ labhet 76 piṅgā tīrtham upaspṛśya brahma cārī jitendriyaḥ kapilānāṃ naravyāghra śatasya phalam aśnute 77 tato gaccheta dharmajña prabhāsaṃ lokaviśrutam yatra saṃnihito nityaṃ svayam eva hutāśanaḥ devatānāṃ mukhaṃ vīra analo 'nilasārathiḥ 78 tasmiṃs tīrthavare snātvā śuciḥ prayata mānasaḥ agniṣṭomātirātrābhyāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ 79 tato gatvā sarasvatyāḥ sāgarasya ca saṃgame gosahasraphalaṃ prāpya svargaloke mahīyate dīpyamāno 'gnivan nityaṃ prabhayā bharatarṣabha 80 trirātram uṣitas tatra tarpayet pitṛdevatāḥ prabhāsate yathā somo aśvamedhaṃ ca vindati 81 varadānaṃ tato gacchet tīrthaṃ bharatasattama viṣṇor durvāsasā yatra varo datto yudhiṣṭhira 82 varadāne naraḥ snātvā gosahasraphalaṃ labhet tato dvāravatīṃ gacchen niyato niyatāśanaḥ piṇḍārake naraḥ snātvā labhed bahusuvarṇakam 83 tasmiṃs tīrthe mahābhāga padmalakṣaṇalakṣitāḥ adyāpi mudrā dṛśyante tad adbhutam ariṃdama 84 triśūlāṅkāni padmāni dṛśyante kurunandana mahādevasya sāṃnidhyaṃ tatraiva bharatarṣabha 85 sāgarasya ca sindhoś ca saṃgamaṃ prāpya bhārata tīrthe salilarājasya snātvā prayata mānasaḥ 86 tarpayitvā pitṝn devān ṛṣīṃś ca bharatarṣabha prāpnoti vāruṇaṃ lokaṃ dīpyamānaḥ svatejasā 87 śaṅkukarṇeśvaraṃ devam arcayitvā yudhiṣṭhira aśvamedhaṃ daśaguṇaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ 88 pradakṣiṇam upāvṛtya gaccheta bharatarṣabha tīrthaṃ kuru varaśreṣṭha triṣu lokeṣu viśrutam dṛmīti nāmnā vikhyātaṃ sarvapāpapramocanam 89 yatra brahmādayo devā upāsante maheśvaram tatra snātvārcayitvā ca rudraṃ devagaṇair vṛtam janmaprabhṛti pāpāni kṛtāni nudate naraḥ 90 dṛmī cātra naraśreṣṭha sarvadevair abhiṣṭutā tatra snātvā naravyāghra hayamedham avāpnuyāt 91 jitvā yatra mahāprājña viṣṇunā prabha viṣṇunā purā śaucaṃ kṛtaṃ rājan hatvā daivatakaṇṭakān 92 tato gaccheta dharmajña vasor dhārām abhiṣṭutām gamanād eva tasyāṃ hi hayamedham avāpnuyāt 93 snātvā kuru varaśreṣṭha prayatātmā tu mānavaḥ tarpya devān pitṝṃś caiva viṣṇuloke mahīyate 94 tīrthaṃ cātra paraṃ puṇyaṃ vasūnāṃ bharatarṣabha tatra snātvā ca pītvā ca vasūnāṃ saṃmato bhavet 95 sindhūttamam iti khyātaṃ sarvapāpapraṇāśanam tatra snātvā naraśreṣṭha labhed bahusuvarṇakam 96 brahma tuṅgaṃ samāsādya śuciḥ prayata mānasaḥ brahmalokam avāpnoti sukṛtī virajā naraḥ 97 kumārikāṇāṃ śakrasya tīrthaṃ siddhaniṣevitam tatra snātvā naraḥ kṣipraṃ śakra lokam avāpnuyāt 98 reṇukāyāś ca tatraiva tīrthaṃ deva niṣevitam tatra snātvā bhaved vipro vimalaś candramā yathā 99 atha pañcanadaṃ gatvā niyato niyatāśanaḥ pañca yajñān avāpnoti kramaśo ye 'nukīrtitāḥ 100 tato gaccheta dharmajña bhīmāyāḥ sthānam uttamam tatra snātvā tu yonyāṃ vai naro bharatasattama 101 devyāḥ putro bhaved rājaṃs taptakuṇḍalavigrahaḥ gavāṃ śatasahasrasya phalaṃ caivāpnuyān mahat 102 girimuñjaṃ samāsādya triṣu lokeṣu viśrutam pitā mahaṃ namaskṛtya gosahasraphalaṃ labhet 103 tato gaccheta dharmajña vimalaṃ tīrtham uttamam adyāpi yatra dṛśyante matsyāḥ sauvarṇarājatāḥ 104 tatra snātvā naraśreṣṭha vājapeyam avāpnuyāt sarvapāpaviśuddhātmā gacchec ca paramāṃ gatim 105 tato gaccheta maladāṃ triṣu lokeṣu viśrutām paścimāyāṃ tu saṃdhyāyām upaspṛśya yathāvidhi 106 caruṃ narendra saptārcer yathāśakti nivedayet pitṝṇām akṣayaṃ dānaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ 107 gavāṃ śatasahasreṇa rājasūya śatena ca aśvamedha sahasreṇa śreyān saptārciṣaś caruḥ 108 tato nivṛtto rājendra vastrā padam athāviśet abhigamya mahādevam aśvamedha phalaṃ labhet 109 maṇimantaṃ samāsādya brahma cārī samāhitaḥ ekarātroṣito rājann agniṣṭoma phalaṃ labhet 110 atha gaccheta rājendra devikāṃ lokaviśrutām prasūtir yatra viprāṇāṃ śrūyate bharatarṣabha 111 triśūlapāṇeḥ sthānaṃ ca triṣu lokeṣu viśrutam devikāyāṃ naraḥ snātvā samabhyarcya maheśvaram 112 yathāśakti caruṃ tatra nivedya bharatarṣabha sarvakāmasamṛddhasya yajñasya labhate phalam 113 kāmākhyaṃ tatra rudrasya tīrthaṃ devarṣisevitam tatra snātvā naraḥ kṣipraṃ siddhim āpnoti bhārata 114 yajanaṃ yājanaṃ gatvā tathaiva brahma vālukām puṣpanyāsa upaspṛśya na śocen maraṇaṃ tataḥ 115 ardhayojanavistārāṃ pañcayojanam āyatām etāvad devikām āhuḥ puṇyāṃ devarṣisevitām 116 tato gaccheta dharmajña dīrghasatraṃ yathākramam yatra brahmādayo devāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ dīrghasatram upāsante dakṣiṇābhir yatavratāḥ 117 gamanād eva rājendra dīrghasatram ariṃdama rājasūyāśvamedhābhyāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ 118 tato vinaśanaṃ gacchen niyato niyatāśanaḥ gacchaty antarhitā yatra maru pṛṣṭhe sarasvatī camase ca śivodbhede nāgodbhede ca dṛśyate 119 snātvā ca camasodbhede agniṣṭoma phalaṃ labhet śivodbhede naraḥ snātvā gosahasraphalaṃ labhet 120 nāgodbhede naraḥ snātvā nāgalokam avāpnuyāt śaśayānaṃ ca rājendra tīrtham āsādya durlabham śaśarūpapratichannāḥ puṣkarā yatra bhārata 121 sarasvatyāṃ mahārāja anu saṃvatsaraṃ hi te snāyante bharataśreṣṭha vṛttāṃ vai kārtikīṃ sadā 122 tatra snātvā naravyāghra dyotate śaśivat sadā gosahasrapalaṃ caiva prāpnuyād bharatarṣabha 123 kumāra koṭim āsādya niyataḥ kurunandana tatrābhiṣekaṃ kurvīta pitṛdevārcane rataḥ gavāmayam avāpnoti kulaṃ caiva samuddharet 124 tato gaccheta dharmajña rudra koṭiṃ samāhitaḥ purā yatra mahārāja ṛṣikoṭiḥ samāhitā praharṣeṇa ca saṃviṣṭā deva darśanakāṅkṣayā 125 ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvaṃ drakṣyāmi vṛṣabhadhvajam evaṃ saṃprasthitā rājann ṛṣayaḥ kila bhārata 126 tato yogeṣvareṇāpi yogam āsthāya bhūpate teṣāṃ manyupraṇāśārtham ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām 127 sṛṣṭā koṭis tu rudrāṇām ṛṣīṇām agrataḥ sthitā mayā pūrvataraṃ dṛṣṭa iti te menire pṛthak 128 teṣāṃ tuṣṭo mahādeva ṛṣīṇām ugratejasām bhaktyā paramayā rājan varaṃ teṣāṃ pradiṣṭavān adya prabhṛti yuṣmākaṃ dharmavṛddhir bhaviṣyati 129 tatra snātvā naravyāghra rudra koṭyāṃ naraḥ śuciḥ aśvamedham avāpnoti kulaṃ caiva samuddharet 130 tato gaccheta rājendra saṃgamaṃ lokaviśrutam sarasvatyā mahāpuṇyam upāsante janārdanam 131 yatra brahmādayo devā ṛṣayaḥ siddhacāraṇāḥ abhigacchanti rājendra caitraśuklacaturdaśīm 132 tatra snātvā naravyāghra vinded bahusuvarṇakam sarvapāpaviśuddhātmā brahmalokaṃ ca gacchati 133 ṛṣīṇāṃ yatra satrāṇi samāptāni narādhipa satrāvasānam āsādya gosahasraphalaṃ labhet |